Marianne & Leonard maken de liefde onmogelijk

Je kunt in Marianne & Leonard: Words of Love een ontroerend verhaal zien van twee mensen, de Canadese bard Leonard Cohen en zijn muze Marianne Ihlen, die niet mét en niet zonder elkaar konden leven. Mijn gezelschap zag het zo. Ikzelf zag een verhaaltechnisch en filmisch heel matige documentaire waarin de regisseur, de Brit Nick Broomfield, ongewild demonstreert dat de boomers weinig hebben opgestoken van hun experimenten met drugs, vrije liefde en ‘spirituele zoektochten’.

Regisseur Nick Broomfield blijkt al vroeg in zijn documentaire Marianne & Leonard: Words of Love een fellow traveller van de Noorse Marianne Ihlen en Leonard Cohen te zijn. Als jongeling komt hij midden jaren ’60 van de vorige eeuw aan op het Griekse eiland Hydra, waar Cohen en Ihlen op het punt staan een liefdesrelatie met elkaar aan te gaan. Maar de dan nog met een ander getrouwde Marianne blijkt weinig kieskeurig en Broomfield wordt een ‘friend with benefits’, zoals we dat later zijn gaan noemen. Eentje die zich snel uit de voeten maakt wanneer de volgende minnaar alweer voet aan wal zet.

Man aan het roer

Er is weinig foto- of filmmateriaal van Marianne beschikbaar, blijkt uit deze film, of Broomfield heeft niet goed genoeg gezocht, dat kan ook. Of veel materiaal wordt voor hem of - door hem - voor ons verborgen gehouden. Daarom zitten we in deze documentaire regelmatig in dezelfde sequentie van beelden: niet bijster scherpe opnamen met een handcamera (vermoedelijk Super 8-materiaal, er moet een forse trukendoos zijn opengetrokken om het nog een beetje toonbaar te maken voor het grote scherm) van Marianne van dichtbij, lachend, op een boot, met haar zoontje, kleine Alex, genoemd naar diens vader met wie ze toen getrouwd was. Een man met een zonnebril zit aan het roer. Het is niet Alex en ook niet Leonard Cohen. Als we aannemen dat de filmer Broomfield zelf is, wat niet gezegd wordt, wie is die mijnheer aan het roer dan? Vragen die de regisseur verkiest niet te beantwoorden. Slap.

‘Mad as a hatter?’

Zo deugt er journalistiek behoorlijk weinig aan Marianne & Leonard. De weduwe van de Canadese dichter Irving Layton bijvoorbeeld, mag een keer of vier met heel veel nadruk zeggen dat de moeder van Cohen knettergek  as. ‘As mad as a hatter’, met als enige bewijs dat die moeder het waarschijnlijk gedaan heeft met haar Irving, die kennelijk een vreselijke rokkenjager was. Verder komen we over de moeder alleen te weten dat ze van Russisch-Joodse komaf was, hoogopgeleid, vroeg weduwe en veel zong in huis. Er zijn dagen dat ik dat niet bij elkaar optel tot de somma ‘knettergek’, maar Broomfield laat het lopen.

Pijpbeurt van Janis

Die promiscuïteit, van Marianne, van Irving Layton, van Leonard, van Broomfield zelf, het wordt ook nergens serieus onderzocht, geproblematiseerd, geanalyseerd. Ja, eerdergenoemde weduwe Layton mag voorzichtig formuleren dat naar haar weten de ‘vrije relatie’ -waarin koppels elkaar vrij laten om ook met anderen de liefde te bedrijven - bij niemand ooit gewerkt heeft en heel veel leed heeft veroorzaakt. En Cohen wordt zelf aangehaald gezegd hebbende dat er in een korte periode in de tijd er een bijzonder samenkomst van de seksen geweest is waarin mannen en vrouwen hetzelfde van elkaar wilden: elkaar vervullen en aanvullen. Dat is het wel zo’n beetje wat betreft de verdieping, verder zien we vrijwel zonder commentaar hoe Cohen zich volledig overgeeft aan wat de groupies hem te bieden hebben, onderwijl ook enige jaren een paar maanden per jaar op Hydra verblijvend om het - onder anderen - met Marianne te doen, andere meer of minder serieuze relaties aanknopend met andere vrouwen, onder wie de Suzanne die hij met een van zijn beroemdste liedjes vereerde. (wist je trouwens dat Chelsea Hotel gaat over de pijpbeurt die hij in dat bewuste hotel mocht ontvangen van Janis Joplin? Ik wist dat niet, zo steek je toch nog wat op). Die Suzanne mag overigens ook vilein worden afgebrand door de weduwe Layton, zonder bewijs of weerwoord.

Weinig spirituele duiding

Drugs en spirituele zoektochten… hetzelfde verhaal. De Noorse deed, als we Broomfield mogen geloven, doorlopend aan alle mogelijke verdovende middelen, evenals Cohen, volgens een aantal in de film geïnterviewde bandleden. Speed, cocaïne, wiet en ook iets waar Cohen zelf op trakteerde, dat desert dust heette, waar je maar een paar korreltjes van nodig had om vervolgens 24 uur in een high te zitten. Waarom deden ze dat? Broomfield doet geen enkele poging tot verklaring, spreekt over de duisternis die Cohen op het podium vertegenwoordigde, de depressies waaraan hij leed en de spirituele zoektocht waar Cohen en Ihlen allebei op eigen houtje mee bezig zouden zijn geweest. Die ‘spirituele zoektocht’ heb ik al eerder vermeld, bij gebrek aan nadere informatie. Die wordt niet gegeven. Ook als Leonard Cohen vijf jaar lang in een boeddhistisch klooster verblijft, vindt Broomfield het niet nodig dat van enige duiding te voorzien.

Monumentje oprichten

Kijk ik naar het verkeerde? Vraag ik de verkeerde vragen? Verwacht ik iets anders van een film die over iets heel anders gaat? Ik ben bang van niet. Kijk: Tolstoj heeft natuurlijk gelijk als hij (in Anna Karenina) schrijft dat alle gelukkige huwelijken op elkaar lijken en dat elk ongelukkige huwelijk uniek is, maar het verhaal van zo’n ongelukkige verbintenis moet dan nog steeds wel goed verteld worden: de uniciteit moet blijken uit het vertelde: wat waren de krachten die deze twee aantrokken, wat stootte hen af, wat deed ze om elkaar blijven cirkelen? Dat verhaal vertelt Broomfield, die in de loop der jaren altijd die friend with benefits voor Marianne is gebleven, niet. Hij richt een monumentje op voor de Noorse - niet alleen de inspiratiebron voor So Long Marianne, maar ook voor tal van andere songs van Cohen - die haar eigen leven leidde, dat eindigde in Noorwegen, waar kleine Alex in een psychiatrisch instituut verbleef en zijzelf trouwde met een Noor en tot haar pensioen een baan als secretaresse vervulde.

Eeuwig verhaal in boomersetting

Waar deze documentaire aan doet denken? Aan die serie van Jaap Jongbloed: Het mooiste meisje van de klas. Dat meisje dat alle jongens het hoofd op hol bracht, waar is ze gebleven? Het kijkgenot naar dat soort programma’s is een mengsel van nostalgie naar een verloren tijd, wrok om wat je begeerde en niet kreeg en de troost dat alle vlees sterfelijk is en alle schoonheid teloorgaat. Deze documentaire plaatst dit eeuwige verhaal in het boomerverhaal van die geweldige zestiger jaren zoals die nooit meer terug zullen komen. En geeft ongewild de jongere generaties weer een reden om ‘Oké boomers’ te verzuchten.