Sorry, Baby maar Kontinental ’25 is nog beter

Er draaien momenteel genoeg films die best heel aardig zijn, zoals het Chinese ‘indringersdrama’ Brief History of a Family, het sociale portret Jeunes mères van de Waalse broers Dardenne, het coming-of-age drama Enzo van Robin Campillo, maar is ‘best heel aardig’ goed genoeg voor u? In een eerdere column beval ik de griezelfilm Weapons en het Noorse drama Love aan; daar kan ik nu Sorry, Baby van Eva Victor aan toevoegen. Bent u allergisch voor spoilers, ga dan eerst naar de film en lees daarna pas waarom ik die film zo geslaagd vind. Sorry, Baby wordt echter nog overtroffen door een Roemeense film, die nog geen Nederlandse distributeur heeft. Wie hapt toe of moeten we wachten tot Previously Unreleased volgend jaar, voordat Radu Judes Kontinental ’25 te zien is?

In het begin van Sorry, Baby is de net zwangere, oud-studiegenoot Lydie op bezoek bij Agnes, inmiddels werkzaam als universitair docent Engelse literatuur. Agnes is in slaap gevallen tijdens 12 Angry Men (Sidney Lumet, 1957), waarna Lydie de televisie uitzet. Ze pakt het boek Lolita van Vladimir Nabokov, leest er wat in en trekt een vies gezicht.

Ah, wordt het een film over personages die zich niet meer interesseren voor oude klassiekers? Nee, zo’n film wordt het (gelukkig) niet. Lolita wordt namelijk ook behandeld tijdens een van de lessen van Agnes. Een mannelijke student merkt op dat hij het boek vreselijk vindt. Er ontspint zich een discussie waarin duidelijk wordt gemaakt dat je een 'erge' inhoud – de obsessie van een oudere man met een te jong meisje – steeds moet afwegen tegen vorm en stijl.

The Year with the Bad Thing

Een prikkelende afstemming tussen inhoud en vorm/stijl geldt ook voor Sorry, Baby zelf. Eva Victor – die het scenario schreef, regisseerde en de hoofdrol vertolkt – heeft haar eigen ervaring van seksueel misbruik in een scenario verwerkt. Het sleutelshot zit in het hoofdstuk getiteld ‘The Year with the Bad Thing’. Studente Agnes krijgt een app dat haar scriptiebegeleider haar thuis wil ontvangen om haar laatste versie te bespreken. De camera staat op een afstand als ze bij daglicht het huis is binnengegaan; de camera staat op dezelfde afstand als de schemering is ingetreden; de camera staat op dezelfde afstand als het donker is, en Agnes naar buiten komt. Ze oogt gejaagd en doet op het trapje haar schoenen aan. Daarna loopt de camera achter haar aan; we zien hoe ze naar huis rijdt, en tot slot, in bad, aan Lydie vertelt hoe ze denkt dat haar begeleider haar misbruikt heeft.

De trailer van Sorry, Baby lijkt te willen vermijden dat de film gestructureerd is rondom deze ervaring. Daardoor wekt die de indruk van zo’n typisch eigenzinnige en lichtelijk bizarre komedie over sociaal ongemak uit de stal van A24-studio. Zo horen we Agnes in de trailer zeggen: Er is me iets ergs overkomen. Een man vraagt: Did it just happen? ‘No, it was a little over three years ago.’ ‘Well, that’s not that much time.’ De nadruk ligt in de trailer niet op het ‘erge’, maar steeds op het luchtige van gesprekken, die een beetje schuren.

Geen waterdicht pantser

De film Sorry, Baby is echter beter in balans dan de trailer doet vermoeden. Net als bij Lolita gaat het om de combinatie van een ‘erge’ inhoud en een vorm/stijl die daarmee lijkt te botsen: het lyrische taalgebruik bij Nabokov dat de perverse visie van de pedoseksueel belicht; de quasi-luchtige conversaties bij Victor. Behalve met Lydie kan Agnes nooit spreken over wat haar overkomen is, en uit zelfbescherming bouwt ze een pantser van lichtvaardigheid om zich heen. Maar dat pantser is nooit waterdicht. Als de stikjaloerse Natasha haar beklag doet over de gebrekkige scriptiebegeleiding die ze indertijd kreeg, terwijl ze nota bene met haar docent naar bed ging, leidt dat bij Agnes tot een uitgestelde paniekaanval. Eenmaal in de auto heeft ze haar ademhaling niet meer onder controle.

Sterk is de scène waarin Agnes is opgeroepen als mogelijke kandidaat voor een jury bij een rechtszaak. Zij gaat door naar de volgende ronde, waarin een ondervraging volgt. Die begint met een technische uiteenzetting over direct en indirect bewijs. Direct betreft een verklaring van een getuige die daadwerkelijk iets gezien heeft. Hé, maar wij hebben niets gezien van wat er met Agnes zelf is gebeurd, dat is op z’n best indirect bewijs. In geval van een rechtszaak zou het dan zijn woord tegen haar woord zijn.

Snap de rechtspraak niet

Op de vraag wie van de mogelijke juryleden ooit slachtoffer is geworden van een misdrijf, steekt Agnes haar hand op, maar trekt die snel terug. De vrouw die de ondervraging leidt heeft haar gebaar echter opgemerkt. Agnes zegt dat ze er liever niet over praat, en nee, ze heeft geen aangifte gedaan bij de politie. Als iemand gevangenisstraf krijgt vanwege een misdrijf, zo stelt ze, blijft hij doen wat hij gedaan heeft. Bovendien is de dader een gescheiden vader die ook zorg draagt voor een kind. Misschien snap ik de rechtspraak niet, voegt Agnes eraan toe, waarna haar wordt verteld dat ze geen jurylid hoeft te zijn.

Overigens, had ze op haar universiteit indertijd het grensoverschrijdend gedrag wel aangekaart, de dag na het voorval. Maar op het moment dat ze melding maakt, heeft haar scriptiebegeleider net ontslag genomen, en dus is het niet aan de universiteit om maatregelen te nemen, zo leggen twee vrouwelijke medewerkers aan Agnes uit. Maar ze leven heel erg met haar mee, want ‘wij zijn ook vrouwen’, zo zeggen ze bij herhaling. Je voelt aan alles hoe gespeeld dit medeleven is; ze zijn allang blij dat ze formeel gesproken geen actie hoeven te ondernemen. Een verbouwereerde Agnes kan dan ook alleen maar uitbrengen: ‘Wat?’

Pluk de Nacht

Diverse steden hadden in augustus openluchtvoorstellingen; zo ook Nijmegen. Daar worden doorgaans geheide publiekstrekkers geprogrammeerd, zoals het bitterzoete Little Miss Sunshine (2006). Beduidend avontuurlijker van aard is Pluk de Nacht!, een buitenluchtfestival (in Utrecht en Amsterdam) dat films projecteert die nog niet in de bioscoop zijn verschenen – en daar misschien ook helemaal niet zullen verschijnen. Men was op het lumineuze idee gekomen om Kontinental ’25 te vertonen van de Roemeen Radu Jude, misschien wel de opwindendste filmmaker van deze tijd, die met deze film de prijs voor het Beste Scenario op het filmfestival in Berlijn had gewonnen.

Eén van de filmaffiches op de achtergrond van de film is van Judes inspiratiebron Europa ’51 (Roberto Rossellini, 1952), Dat is een fenomenale, maar ook doodserieuze schets van Irene, een moeder die in een diepe crisis raakt als haar gevoelige zoontje, naar men vermoedt, niet van de trap gevallen is, maar gesprongen. Irene wordt verteerd door schuldgevoel, omdat ze hem door haar drukke sociale leven te weinig aandacht heeft gegeven. Via een vriend komt ze in contact met arme stadsbewoners, en zij neemt zich voor hun misère te verlichten. Ze treft er een gemeenschapszin die haar vreemd is, en keert zich af van haar aanvankelijk zo begripvolle echtgenoot.

Irene zet zich vanaf nu in om ‘arme, verloren zielen’ te redden – eerst ontfermt ze zich over een doodzieke prostituee, daarna helpt ze de criminele zoon van de patiënte ontsnappen. Omdat haar bekommernis de kranten haalt, vreest Irenes echtgenoot reputatieschade en laat haar opsluiten in een psychiatrische inrichting. Voor de lagere klasse is zij een heilige, maar de behandelaars laten haar niet gaan, omdat ze haar beweegredenen niet kunnen doorgronden. Irene zelf zegt: ‘Als ik anderen kan liefhebben, is dat omdat ik mezelf zo haat.’

Etnische spanningen in Cluj

Europa ’51 imponeert zo omdat de (melo)dramatische scènes in een onderkoelde stijl worden opgediend, met een vooral registrerende camera en een minimalistische soundtrack. Judes Kontinental ’25 is de sardonische versie van Rossellini’s meesterwerk, met zijn soms fraaie, soms rommelige shots. De film speelt zich af in Cluj met zijn etnische spanningen, want de stad is door de Roemenen ooit veroverd op de Hongaren. We volgen Orsolya die als gerechtsdeurwaarder een dakloze oud-atleet uit een kelder moet verwijderen. Ze wordt bijgestaan door een groep bewakers van een consortium dat een luxehotel, ‘Kontinental Boutique’, wil bouwen op de bewuste plek. De bewakers willen de man hardhandig uitzetten, maar zij geeft hem twintig minuten om zijn spullen te pakken. Terwijl we een lang shot van de uitzettingsbrief in beeld krijgen, horen we op de geluidsband hoe de man zich van het leven berooft.

Orsolya voelt zich zo schuldig aan de dood van de man dat zij niet met haar gezin meegaat op vakantie naar Griekenland. Trek het je niet aan, hoort ze op het werk. ‘Die man had een strafblad vanwege grafschennis. Hij had houten kruizen verbrand om warm te blijven.’ Door een bericht in de pers dat zij hem tot wanhoop had gedreven, krijgt ze online-haat over haar heen, mede door haar Hongaarse afkomst. Met haar moeder voert ze een verhit debat. Laat die domme Roemeense ‘boeren’ toch stikken, adviseert haar moeder, maar Orsolya wil niet terug naar het Hongarije van de fascist Victor Órban. ‘Hoe kan iemand fascist zijn als die democratisch gekozen is?’ zegt haar moeder.

In een lange take praat ze met een vriendin die een video laat zien van de Roma voor wie ze geld inzamelt. Maar ondertussen ratelt die vriendin over een zwerver in de buurt, van wie ze hoopt dat hij sterft: in de winter kan ze zijn lijden niet aanzien als hij verkleumt vanwege de extreme kou; in de zomer kan ze de stank van zijn ontlasting niet verdragen. En zo legt Jude vilein de hedendaagse hypocrisie bloot: liever een vreemdeling op afstand dan een zwerver om de hoek.

‘Ik ben een Roemeen’

Bij Rossellini beschuldigt de echtgenoot van Irene haar van overspel om haar te belasteren; bij Jude pleegt Orsolya in een opwelling daadwerkelijk overspel. Tot haar man zegt ze dat ze geen seks kan hebben, want zij heeft de dood van de dakloze op haar netvlies. Dan ontmoet ze haar oud-student Fred, die nu fietskoerier is en met een tas rondrijdt waarop staat ‘Ik ben een Roemeen’. Dat verkleint de kans dat ze hem expres doodrijden, legt hij uit, want veel fietskoeriers zijn buitenlanders. Ze gaat met hem drinken, en hij schudt de ene Zen-anekdote na de andere schaterend uit de mouw. Daarna laat hij nog harder lachend een filmpje zien van een exploderende Russische soldaat. In de buitenlucht heeft Orsolya stevige seks met Fred, terwijl op de voorgrond prominent het ‘Ik ben een Roemeen’ van zijn tas oplicht.

Jude maakt een potpourri van zijn film, die hij vult met citaten – van Bertolt Brecht tot Ice-T – en met geluidloos ingevoegde shots van protserige standbeelden en moderne stadsgezichten. De onmiskenbare suggestie is dat voor deze ‘welstand’ offers gebracht zijn, zoals de levens van arme bewoners. Tot slot gaat Orsolya te rade bij een priester, die uit zijn slof schiet om een hem achtervolgende automatisch bestuurbare speelauto. Nou, van deze aangebrande figuur zal ze vast goed advies krijgen. ‘Ik kom bijna nooit in de kerk’, begint ze. ‘Geeft niet, die is toch in renovatie’. De priester houdt haar een citaat van Martin Luther voor: ‘Geloof niet dat je zonden vergeven worden, dat hangt af van Gods genade.’ En daarmee zult u het moeten doen, zou meester Frank Visser (voormalige Rijdende Rechter) zeggen.