DirkJan-tekenaar Mark Retera: ‘Het is vrij zwaar werk’

Het was al een tijdje bekend. Mark Retera, de in Nijmegen wonende tekenaar van de DirkJan-stripserie, krijgt de vierjaarlijkse Karel de Grote Oeuvreprijs van de stad Nijmegen. Op 9 september aanstaande is de uitreiking, tijdens een bont feest in het kader van The Big Draw. Retera is het er wel mee eens.

‘Ik voel me verre van miskend,’ glimlacht de eeuwig jeugdig ogende, maar desondanks uit 1964 stammende Retera. ‘In het stripwereldje heb ik eigenlijk wel alles een keer gewonnen wat er te winnen is. Mijn werk verschijnt wekelijks in een aantal veelgelezen kranten en bladen, zoals Veronica Magazine, het Algemeen Dagblad, het Dagblad van het Noorden, Het Parool. Er is op Facebook een fanpagina, nee, ik heb niet te klagen. Eerlijk gezegd heb ik ook niet jaren zitten vlassen op die Karel de Grote-prijs. Als ik eerlijk ben: ik had er niet eerder van gehoord. Maar als je dan ziet wie hem al eens eerder hebben gekregen, zoals de dichters Victor Vroomkoning en H.H. ter Balkt en schoenontwerper Jan Jansen… Tsja, daar wil ik dan best tussen staan.’

Frans-Zwitsers avontuur

Retera is in Nederland zelf uitgever van zijn DirkJan-stripserie, waarvan dit najaar de 22ste editie wordt verwacht. ‘Ik heb veel te maken gehad met allerlei uitgevers en eerlijk gezegd: er zullen best goede tussen zitten. Maar mijn ervaring is: of ze verstaan hun vak niet óf het zijn regelrechte oplichters. De combinatie van die twee bestaat ook. Misschien heeft dat met het stripwereldje te maken. Ik heb één semi-autobiografische ‘graphic novel’ van DirkJan uitgebracht bij een literaire uitgeverij, de Bezige Bij (de bundel De foto & de mandarijn, [red]), en daar ben ik wel heel goed behandeld.’

Het Frans-Zwitserse avontuur dat DirkJan een jaar geleden aanging is tot nu toe zo’n vaag verhaal gebleven. ‘Moeilijk te bereiken uitgever, onduidelijke cijfers’, zucht Retera. ‘En dan opeens een telefoontje of ik naar een beurs in Genève wil komen. Dat doe ik dan dus niet. Jammer, ik had best me willen verdiepen in het Franse stripwereldje.’ Al vindt de tekenaar lang niet al zijn collega’s goed. ‘Zo’n Charlie Hebdo… ik vind er niet veel aan. Vaak lelijk tekenwerk en de boodschap ligt er verschrikkelijk dik bovenop. Ik weet niet goed wat ik daarmee moet.’

DirkJans karakter

Dan is DirkJan wel een ander verhaal. Retera begon hem te tekenen in de studententijd en publiceerde de stripverhaaltjes van vier plaatjes in het Algemeen Nijmeegs Studentenblad, waarvoor hij ook illustraties maakte. DirkJan maltraiteerde in die jaren, toen al bijgestaan door zijn morsige vriend Bert, bijna doorlopend onschuldige kaboutertjes. Daarna kwamen er tal van andere avonturen. Daarin is DirkJan soms een echte lieverd, begaan met natuur en mensheid. Soms ook balanceert hij op het randje van racisme of seksisme. Wat is eigenlijk DirkJans karakter?

Retera: ‘Hij heeft zo goed als geen karakter. Ik heb ook geen relatie tot hem of zo. Hij is mijn werktuig, net zoals de andere figuurtjes. Er zijn hele periodes dat DirkJan helemaal niet in de strips voorkomt. Dan ben ik bezig met buitenaardse wezens of met de scheldende Chinese loempiaverkoper mijnheer Ping. Maar ik kom wel steeds terug bij DirkJan ja. Hij kan alles zijn: laf, maar ook juist heel dapper. Dat hangt van de grap af.’

Uitzinnige vrouwelijke fans

De grap, daar draait het om bij Mark Retera. En die komt bepaald niet vanzelf. De gediplomeerd cognitief psycholoog (‘Ik ben geboren in Eindhoven, daar heb ik een jaar werktuigbouwkunde gestudeerd. De overstap naar psychologie en vooral naar Nijmegen heb ik wel als een bevrijding ervaren. Eindhoven schijnt tegenwoordig een stuk hipper en swingender te zijn dan toen. Al snel kreeg ik succes met tekenen, maar die studie, die wilde ik met alle geweld ook afmaken. Dat heb ik ook heel serieus gedaan. Door het studeren heb ik werkdiscipline geleerd’) benadert zijn tekeningen zelden intuïtief. Er gaat veel denkwerk aan vooraf.
Alle romantische ideeën over het kunstenaarschap - drank, drugs en diep in de nacht inspiratie krijgen - kloppen niet. Zelfs met de menigten uitzinnige vrouwelijke fans valt het tegen. Ik begin elke maandag gewoon aan de werktafel met het verzinnen van twee tot drie grappen, die ik die week ga uitwerken. Dat valt vaak niet mee. DirkJan reageert niet direct op de actualiteit, maar drukt wel iets van de tijdgeest uit. Een grap moet liefst helemaal nieuw zijn. Dat is lastig. Als ik er helemaal niet uitkom dan vraag ik twee bevriende tekenaars om met me mee te denken. Dat zijn geen gemakkelijke gesprekken.’

Amsterdammer?

En ook daarna is het niet zo dat de beelden de tekenaar voor ogen flitsen en dat zijn vingers alleen nog maar hoeven te volgen. ‘Nee, enscenering, timing, opeenvolging, taal; het moet allemaal precies worden uitgedacht, voor en tijdens het tekenen. Pas tegen de tijd dat ik aan detailleringen en het inkleuren toe ben, weet ik dat de grap goed is. Dan treedt er een zekere ontspanning in en kan ik echt van mijn werk genieten. Het is gewoon vrij zwaar werk.’
De Karel de Grote Oeuvreprijs eert een kunstenaar die grote prestaties heeft geleverd én die je kunt associëren met Nijmegen. Heeft de tekenaar verhuisplannen? ‘Ja, toevallig zitten we midden in de aankoop van een nieuw huis. Maar dat is wel in Nijmegen. Overigens ook een heel gedoe, want ook ik moet aan de bank aantonen dat ik als ZZP’er en uitgever wel voldoende inkomen genereer. We wonen hier heel graag, mijn twee kinderen gaan hier naar de basisschool. Ik vind Nijmegen een fijne, ontspannen stad. En er is geen enkele reden om bijvoorbeeld naar Amsterdam te verhuizen, ‘omdat daar de actie is’. Mijn voordeel is: in Amsterdam denken ze dat ik een Amsterdammer ben, omdat ik in Het Parool verschijn. Ik heb wel eens een prijs uit handen van toenmalig burgemeester Job Cohen aangenomen, waarvan ik achteraf dacht dat het daarmee te maken had. En in Groningen denken ze weer dat ik een Groninger ben, vanwege het Dagblad van het Noorden.’

Doorgaan

Maarruh… die prijs doet wel wat met de tekenaar. ‘Het smaakt wel naar meer natuurlijk. Je gaat toch denken wat daarna nog mogelijk is. De P.C Hooftprijs, en dan… de Nobelprijs?’