‘Het verdwijnen van Ferdi Heijen’: romandebuut met impact

Met zijn eerste roman levert schrijfdocent en verhalenschrijver Max Hermens een boek af dat in een stevige Nederlandse traditie wortelt. Maar daar een heel eigen – politieke– draai aan geeft, in een heel bijzondere, sprankelende stijl.

Boeken over gewone mensen, geschreven vanuit het perspectief van die gewone mensen. Vaak over mensen aan de zelfkant van de samenleving, of aan de onderkant van wat we maatschappelijk nog draaglijk vinden. Herman Heijermans deed het al eind negentiende eeuw, onder andere in Kamertjeszonde, Theo Thijssen met Kees de Jongen in 1923, Anne de Vries met Bartje in 1935, en zo gaan we de twintigste eeuw wel door, om in deze tijd opmerkelijk veel van die boeken tegen te komen. Vaak spelen ze zich af op het platteland, of in een soort niemandsland tussen bewoonde en onbewoonde wereld en zijn ze bevolkt met mensen die maar heel weinig van de reguliere maatschappij hebben meegekregen of zich er bewust aan onttrekken. Zoals in Joe Speedboat en Heilige Rita van Tommy Wieringa, Marieke Lucas Rijneveld met De avond is Ongemak, of, dichter bij huis, Zomervacht van de ‘Nijmeegse’ schrijver Jaap Robben en Aswoensdag van de Nijmeegse Hanneke Hendrix. Ook de Vlamingen schrijven platteland-zelfkantboeken, van Louis Paul Boon tot Dimitri Verhulst.

Zedenschets of magische plek

Een stevige traditie dus. Soms wordt de geïsoleerde situatie van hoofdpersonen, het desolate decor, het verstoken zijn van makkelijke verstrooiing, vooral gekozen om mensen en hun emoties te versterken en onder een vergrootglas te leggen. Vaak is een omgeving van woeste begroeiing, agrarische velden, schuren en landbouwmachines ook een soort magische plek, waar van alles kan gebeuren dat je elders onlogisch zou toeschijnen. Soms, vroeger meer dan nu, geldt het verhaal ook als zedenschets, als politiek gemotiveerde aanklacht zelfs. En altijd schijnt er iets in door van een verloren paradijs, een persoonlijk ding van de auteur, beter of minder goed verborgen.

Het verdwijnen van Ferdi Heijen heeft dat allemaal ook. Ik trek de illustere vergelijking niet voor niets. Het geklus en motorgebrom van Joe Speedboat, het extreem goede gevoel voor spreektaal, precies gedoseerd om niet vervelend te worden van Kamertjeszonde, de asociale omgeving van een ondanks alles opgroeiend jongetje van Zomervacht, het van god en gezag losgeslagen volkje dat achtergelaten in de provincie zijn eigen regels maakt van Aswoensdag.

Beruchte vader en broers

Het verhaal, als er een verhaal is, wordt verteld door allerlei stemmen, steeds in een eigen kort hoofdstuk, van mensen die ‘dat joch’ de laatste dagen, uren, nog gezien hebben. Dat joch, dat is Ferdi Heijen, een wegens wangedrag van school gestuurde jongen van twaalf die door het dorp en de buitengebieden rondrijdt in een zelfgebouwde skelter met een solexmotor. Is het wel een verhaal? De stemmen hebben allemaal hun eigen sores en beslommeringen en vertellen daar veel liever over dan dat gemarginaliseerde jongetje met zijn beruchte vader en broers waar je maar beter niets mee te maken kunt hebben.
Natuurlijk is er wel een verhaal, een verhaal dat zich opbouwt en steeds spannender wordt met een gruwelijke ondertoon. Een verhaal dat, mijn enige kritiek, nogal ‘literair’ open eindigt. Ik geef toe dat auteur Hermens, die zelf uit een Limburgs dorp komt en in Nijmegen studeerde, waarschijnlijk een deus ex machina had moeten toveren om dit verhaal verder voort te laten marcheren, maar ergens is het ook onbevredigend.

Waarom sterven de eiken?

Wel heel bijzonder is dat Hermens doorheen het verhaal ook een politiek, of laten we zeggen maatschappijkritisch, beeld schetst. Van hoe de welvaart en het zelfbewustzijn in de laatste jaren als gevolg van het agro-kapitalisme uit het platteland verdween, tegelijk met voorzieningen, sociale vangnetten en overheidstoezicht. Een scherp beeld dat te denken geeft. Want waarom staat half Nederland eigenlijk vol met al die velden maïs die geoogst worden voor de kolven volgroeid zijn? En waarom sterven de eiken langs de provinciale weg? Het maïs is in zijn groenzwemende natte slierterigheid alom aanwezig en begint steeds meer op je zenuwen te werken. Knap gedaan.

Het verdwijnen van Ferdi Heijen is een spannende, uiterst goed geschreven roman die in een sterke traditie staat en volop te denken geeft. En dat is wat je wil.