DE KUNST VAN HET BEWEGEN – Sierlijk wegkomen uit de stilstand (roman)
Fictief dwaal ik het liefst door onbekende landschappen en steden. Daarom vond ik het recenseren van De kunst van het bewegen, Leon Verschuurs tweede roman, die zich zoals zijn eerste boek deels in Nijmegen afspeelt, best waaghalzerij. Zou ik te ingevulde omgevingsschetsen lezen, bestond immers de kans op afhaken. Maar Verschuurs uitgangspunt is kunst met een K en in zijn sierlijk geschreven roman – waar beschouwing en actie hand in hand gaan – is dat Tony Craggs beeldengroep voor Station Nijmegen. Dat vind ik leuk. Ook best waaghalzerij trouwens. Want kan je een verhaal dat tot beschouwing wil verleiden middenin de deinende Vierdaagse plaatsen? Jawel hoor; als je maar een pendant hebt. In dit verhaal koos Verschuur daarvoor Edinburgh.
Even terug naar het stationsplein in Nijmegen. Daar tuimelt, kolkt en draait Craggs imposante bronzen drieluik 'in het echt' op een rotonde waar het niet uit de verf komt: te krap, te druk, te banaal. Precies dit heeft een hilarische en pijnlijk actuele plek in het verhaal: Craggs (Starr in het boek) kunstwerk raakt lelijk in de pragmatiek van gemeentelijk beleid verstrikt; in de aanloop naar de Vierdaagse wordt door zieltogend mediabedrijf MediOker zo’n reclamebeeldscherm, inclusief foute wandelslogan, tussen de beelden gepoot, mét toestemming van de gemeente. Over onhandige gemeentelijke acties ten aanzien van cultuur hoor je, wederom in het echt, wel vaker en dat maakt het boek actueel.
In De kunst van het bewegen komt Amanda, eigenzinnig en daadkrachtig, er al snel achter. Werkte ze eerst als junior redactrice voor MediOker, was ze uitgerekend van plan Starrs beeldengroep als primeur voor haar kersverse kunstreviewsite onder de loep te nemen. Enerverend genoeg allemaal (het verhaal speelt zich in de pioniersfase van digitaal ondernemerschap af) en het welslagen ervan is nog koffiedik kijken. Misschien dat de zo voortvarende Amanda daarom dichtslaat als ze van Starr persoonlijk hoort dat hij dit jaar aan de Vierdaagse mee gaat doen; er hangt nogal wat vanaf. Ze verneemt het in Edinburgh – waar Starr net een belangwekkende expositie inricht – en zij hem, nerveus en apetrots, bij die gelegenheid mag interviewen. Gelukkig begeleidt haar Bernardo, die overigens tegen de deadline voor een graftekst (voor op een stèle) aanhikt en haar naar Schotland vergezelt om inspiratie op te doen.
Tussen de praktische, gedreven Amanda en de mijmerende Bernardo ontspint zich al vóór de reis een zoektocht naar wat ruimte, tijd en beweging in kunst (en dus in het leven) betekenen. Ze kennen elkaar vaag uit het lokale kunstkoopcircuit – zij werkte kort een keramiekboetiek; hij trok op met kunstantiquair Alfred. De tennisbaan brengt ze dichter tot elkaar, waar hij haar opvalt door zijn 'dandyachtige slag' en zij juist 'snoeihard' toeslaat. Dat wordt vast een stel, schat ik in. Wanneer Amanda tenslotte Bernardo in zijn prairiehuis à la Wright (jawel, de Guggenheim-architect) bezoekt – dat Verschuur in het stuwwallenlandschap ten oosten van de stad plaatst en Bernardo met zijn inmiddels overleden maat Alfred (voor wie de graftekst) uit de klei trok, waardoor het overigens op instorten staat – verklapt Bernardo wat hem drijft en Amanda zeker aanspreekt:
“Ondanks het uitzicht” - hij knikte richting terras - “mis ik de laatste tijd duidelijk een verdwijnpunt waar mijn teksten op afkoersen. Toch zoeken ze een vorm om zich van mij los te zingen.“
”Het klinkt als een abstracte motivatie. Fictie of autobiografie?”
“Ik geloof niet dat ik een verschil tussen die twee zie. Allebei een manier om weg uit stilstand te bewegen.”
In gedachten zag ze de vulpen die daar lag over roerloos papier gaan.
Weg uit de stilstand wil hij, net zoals zij. Vervolgens bewegen beiden zich naar hun liefde toe.
Beweging gestold in brons, zo omschrijft Verschuur de beeldengroep op het stationsplein. Door zijn personages laat hij de perspectieven en vragen die ze oproepen over de betekenis van de beweging opborrelen en je meenemen. Prachtig is de scène in het hoofdstuk Sculptuur van bewegingen waarin Amanda door een meeslepend, dan weer dynamisch omschreven landschap hardloopt en haar sensaties plaatsmaken voor (ik parafraseer) "de stroom van indrukken": een landschap waarin Amanda vrijuit kan bewegen en er één mee wordt. Ondertussen, zoemt in mijn hoofd, staat in een verstedelijkt landschap elders de beeldengroep hartstikke klem. De afwisseling van locaties die door het verhaal slingeren leveren dus mijmeringen op over die kunst van het bewegen. Een vaardigheid. Bijvoorbeeld over hoe wandelaars en feestvierders zich minder sierlijk dan in Amanda's vrije loop voortbewegen. Hoe dan ook grijpt het prille stel direct na hun reis, vóór Starr riskeert dat reclamebeeldscherm onder ogen te krijgen, in - waarin overigens voor Bernardo's eindelijk geschreven graftekst op de stèle een rol is weggelegd.
In de roman spreekt Verschuurs oog voor verfijning, combinaties van vaart en beschouwing, maar vooral zijn landschaps- en omgevingsbeschrijvingen absoluut aan. Daarbij lezen de korte hoofdstukken, verdeeld over vier personages (voor de recensie heb ik de hoofdpersonen genomen), als schilderijtjes in een museumzaal. Amanda en Bernardo vullen elkaar aan, de te bekende stad – inderdaad prettig intuïtief geschetst zodat ik ruimte voel om haar opnieuw uit te vinden – wisselt regelmatig met Schotland af: als een vlot verlopende tennisdubbel is de roman in balans. Misschien iets te. Ik zou naast het gelukte ineenvlechten wat meer door elkaar geschud hebben willen worden. Wat bijvoorbeeld als de harmonieuze opbouw losgelaten zou zijn? Wat wanneer de ontwikkeling van de personages meer op de voorgrond was geweest? Zou ik dan Verschuurs onderzoek naar de kunst van het bewegen dichter op de huid hebben gevoeld? Nu lijken de personages vooral een aanzet in dienst van beschouwing en dat schept afstand. Een bewuste keuze van de schrijver?
