Regionale cinema – Van Bokkenrijders tot Oortjeshekken 

In de publieksverkiezing van de beste films uit 2023 op VPRO's cinema.nl zag ik een opvallende titel staan: op nummer 28 prijkte Zondebokken van Rocky Grispen. Daarmee staat deze film hoger in de lijst dan films als May December, Le Pot-au-feu, The Killer of de laatste Indiana Jones-film. Het is ook de hoogste Nederlandse film in de lijst, Hardcore Never Dies van Jim Taihuttu is de een-na-hoogste vaderlandse productie op plek 43 en Gouden Kalf-winnaar Sweet Dreams staat op plek 59.

Zondebokken

Ik heb Zondebokken niet gezien, simpelweg omdat die niet regulier in de Nederlandse bioscopen is uitgebracht. Het is een met een klein budget gemaakte Limburgse productie die zich afspeelt in het jaar 1789 in Maaseik, of zo zag ik in de trailer, Maeseyck. De acteurs hadden weinig tot geen ervaring op een filmset, en de ongeveer 150 figuranten al evenmin. De film, met als ondertitel Kroniek van de gewone man, heeft naar ik begreep vanaf eind november wel in een aantal Vue-bioscopen gedraaid, maar moest het vooral van vertoningen in het zuiden des lands en in Vlaanderen hebben. Gluckauf (Remy van Heugten, 2015)

Beruchte dievenbende

In Zondebokken worden bij grensstadje Maeseyck overvallen gepleegd door de zogeheten Bokkenrijders, een gezelschap dat ik vooral ken van Suske en Wiske, album 136, én van de Villa Volta-attractie in De Efteling. Op de site cinema.nl lees ik dat de Bokkenrijders een beruchte dievenbende vormden die met bokken door de lucht zouden vliegen. ‘In een wereld die getroffen is door pest en honger proberen twee gerechtsdienaars het mysterie van de Bokkenrijders te ontrafelen, maar ze worden geconfronteerd met corruptie, verraad en zelfs de Duivel’.

Groot aantal stemmen

Zondebokken haalde in de VPRO-lijst maar liefst 1.863 stemmen. Daar zitten vast veel stemmen tussen van sympathisanten (familieleden, dorpsgenoten), en misschien hebben die onderling wel iets van een campagne georganiseerd. Maar dan nog; 1.863 is echt een hoog aantal. De film moet toch een groot deel van de kijkers beroerd hebben – en de vraag is of, en zo ja hoe het strikt regionale karakter heeft bijgedragen aan die hoge notering.

Beentjes van Sint- Hildegard

Op Oudjaarsavond zond omroep Max De beentjes van Sint-Hildegard (Johan Nijenhuis, 2020) uit, een film met een overwegend Twentse cast (Herman Finkers, Johanna ter Steege, Leonie ter Braak), en grotendeels in het Twents gesproken – vandaar dat die ondertiteld werd. Ik vind het zelf een wat lauwe film, maar hij liep als een tierelier in de vier weken dat hij draaide totdat covid-19 op 12 maart 2020 tot een algehele bioscoopsluiting dwong. Na heropening bleek de film behoorlijk resistent tegen het coronavirus en groeide uit tot de op twee na best bezochte film van dat jaar. 

Voltreffers

De Nederlandse cinema kent meer specifiek regionale succesnummers. Remy van Heugten maakte films die niet al te veel weerklank vonden, maar toen hij na zijn teleurstellende Valentino (2013) terugkeerde naar zijn Zuid-Limburgse achterland scoorde hij een voltreffer met Gluckauf (2015, vier Gouden Kalveren) over de tragiek van de mijnsluitingen. Geen enkele film die Erik de Bruyn nadien gemaakt heeft, komt qua succes in de buurt van zijn eerste speelfilm Zeeuwse mosselen (2000) over een groepje Zeeuwse kameraden, en hetzelfde geldt voor Karim Traïdia met zijn De Poolse bruid (1998) over een Groningse boer. De meest gewaardeerde en best bezochte film van Pieter Kuijpers, geboren in Tegelen vlakbij Venlo, is zijn debuutspeelfilm Van God los (2002) over de zogeheten bende van Venlo. En de documentaire Voetbal is oorlog (2018) van Hans Heijnen over de teloorgang van voetbalclub Achilles '29 uit Groesbeek, met zijn foeterende trainer, werd ook buiten de Gelderse contreien zeer populair.De beentjes van Sint Hildegard (Johan Nijenhuis, 2020)

Van Friesland naar Zuid-Limburg

Hier zitten fijne films bij, maar mijn favoriete specifiek regionale Nederlandse film was afgelopen jaar eenmalig te zien in Eye: Kracht (Frouke Fokkema, 1990). De Friese Fokkema heeft een theaterachtergrond, maar schreef een filmscript over een boer, met de Friese acteur Rutger Hauer in het achterhoofd. Zij kreeg Theo van Gogh als mentor toegewezen, die het script liet lezen aan producent Matthijs van Heijningen. Beide mannen zeiden tot Fokkema dat, ook al had ze geen ervaring als filmregisseur, ze het misschien toch maar zelf moest regisseren. Alleen bedankte Hauer voor zijn medewerking, waarna het verhaal uiteindelijk van Friesland verplaatst werd naar Zuid-Limburg.

In de schaduw van de eerste echtgenote

Het verhaal: een boer (Theu Boermans) verliest zijn vrouw op jonge leeftijd, de lijkwagen komt vast te zitten in de modder, de pastoor gelast de begrafenis af (want te laat), waarna de boer het lijk maar zelf verbrandt. Ook al woont de boer met meerdere familieleden op de boerderij, hij krijgt het advies een vrouw te zoeken, of beter een stiefmoeder voor zijn negenjarige zoon. Op een landbouwcongres ontmoet hij een fotografe (Anneke Blok) die is uitgekeken op de 'grote stad' en behoefte heeft aan de ademruimte van het platteland. Net als in Rebecca (Alfred Hitchcock, 1940) zal de nieuwe vrouw steeds in de schaduw blijven van de eerste echtgenote, met een tragedie in het verschiet. Kracht is een prachtige, Limburgs gesproken film, met als extra ingrediënt tussendoor het sardonische commentaar van de twee doodgravers, die al voorsorteren op de misrekening van de fotografe. Een van die doodgravers, Bert Geurkink, kwam niet uit Limburg, en had al zijn tekst fonetisch uit het hoofd geleerd. Bij de vertoning in Eye zei hij mij dat hij zijn zinnen nog steeds kon opzeggen, maar dat zijn kennis van het Limburgse dialect echt niet verder reikte dan wat hij indertijd aan tekst geleerd had.

Oortjeshekken en de Waalbrug

Fokkema zou hierna nog maar twee films regisseren, maar hoewel minder goed dan Kracht, is Wildgroei(1994) nog het vermelden waard vanwege een Nijmeegse connectie. In Wildgroei raakt Lin (Hilde Van Mieghem) onder de bekoring van een man die in een filmtheater een traan laat bij de film India Song (1977) van Marguerite Duras. Uit zijn visitekaartje leert Lin dat deze Emil (Thom Hoffman) uitgever is en zij doet zich vervolgens voor als schrijfster. Hij wil haar boek uitgeven mits ze het aan hem opdraagt. Pas als Lin hoofdstukken bij hem heeft ingeleverd, vrijen ze met elkaar. Zodra Emil kennis maakt met Maro (Ellen ten Damme), Lins jongere zus, maakt hij vooral minachtende opmerkingen over Lin, waarmee hij onderstreept dat hij niet gelukkig is met Lins schets van hun samenzijn. Emil speelt toxische spelletjes met beide zussen, waarna Lin achterhaalt dat hij niet eens uitgever is. Boos vertrekt ze bij hem en als ze onderweg een miskraam krijgt, wordt ze opgevangen bij ... hotel Oortjeshekken in de Ooij. Later keert ze bij Oortjeshekken terug in het gezelschap van twee oudere mannen en met een kinderwagen waarin ze haar bestseller-roman Wildgroei, over haar relatie met Emil, heeft gelegd, als zijnde haar 'baby'. Emil zoekt haar in Oortjeshekken op, zij ontvlucht hem en het slotbeeld suggereert dat ze al minnekozend van de Waalbrug donderen, vast een verwijzing naar Japi, de hoofdfiguur uit Nescio's klassieke verhaal De uitvreter (1911), die van de Waalbrug afstapt, 'springen kon je het niet noemen'.

Zouden er Nijmegenaren zijn of filmliefhebbers uit de iets wijdere omtrek, die zich die film Wildgroei nog herinneren? Indien niet, geen schande, want 1994 geldt als het beroerdste jaar uit de Nederlandse filmgeschiedenis qua publieke belangstelling. Best bezochte film van dat jaar was 06 van Theo van Gogh met slechts 30.000 bezoekers. Sommige dingen waren vroeger beter, maar lang niet alles.