Manneneiland

Afgelopen vrijdag maakte ik de Grote Oversteek, naar Lent. Waar dat normaal al een hele onderneming is (vooral mentaal), was de uitdaging nu nog groter omdat de Waalbrug afgesloten was. Dat liet het publiek geenszins tegenhouden: de voorstelling Manneneiland van Stichting Spaanse Peper in Warmoes Historische Tuinderij was helemaal uitverkocht. Manneneiland gaat over de periode tussen september 1944 tot mei 1945, waar de geheel door water omringde Betuwe alleen nog bewoond werd door mannen, die zorg droegen voor de oogst. Vrouwen, kinderen en ouderen werden geëvacueerd naar Brabant, Limburg en België. Voor het project Manneneiland is een informatieve tentoonstelling gecombineerd met locatietheater, waardoor een gedetailleerd beeld van de bijna vergeten periode van de Betuwse historie wordt getoond.

Expositie

De expositie bij de voorstelling bestond uit vijf Dixie-achtige hokjes, die elk een ander verhaal van een groep mensen uit die tijd vertelde. Er was een hokje over de mannen op het Manneneiland, over de dokter op het eiland, over de zusters (met de prachtige naam “Burcht der Naastenliefde”), over de geëvacueerde vrouwen en de kinderen. Elk hokje bezat een groot informatief plakkaat, waar het verhaal van die groep verteld werd, geïllusteerd met uitspraken uit interviews van mensen die het Manneneiland nog zelf meemaakten. De hokjes waren ingericht met allerlui snuisterijen die pasten bij het verhaal, zoals kruisen bij het nonnenhokje en kinderspeelgoed bij het kinderhokje. Niet heel verrassend, maar mooi vormgegeven: als illustratie bij de informatieve teksten werkte het goed. In het tweede deel van de expositie waren foto's te zien, en een namenregister: een deel van het publiek had nog wel een vader of oom die op het Manneneiland hadden gewoond, of waren zelf als kind geëvacueerd uit het gebied. Er lag ook een aantal boeken, met voormalig blanco pagina's die door bezoekers waren volgeschreven. 'Wat is uw verhaal?' stond er bij een, en: 'Zoekt u nog iemand van toen?' bij een ander. Het riep op tot conversatie en saamhorigheid: mooi gedaan.

Mannen op het eiland, vrouwen in den vreemde

Voor de voorstelling werd het publiek in tweeën gedeeld: één groep begon bij het verhaal van de mannen, de andere groep begon bij de vrouwen. Het verhaal van de mannen was er een over constant granaat- en ontploffingsgevaar, noeste arbeid en sterk verwaarloosde hygiëne, maar ook een verhaal over broederschap, liefde en hoe relaties op scherp werden gesteld door de situatie. Zowel bij de mannen onderling, bij wie de spanning door hun ophokking soms hoog opliep en tot uiting kwam in agressiviteit, als tussen de mannen en hun vrouwen, die maar weinig contact konden hebben door onmogelijk briefverkeer en de grote fysieke afstand die zeven maanden duurde. Het verhaal van de vrouwen was een kabbelend stuk over hoe de vrouwen het zonder mannen volhielden in het verre België, hoe zij continu tegen elkaar liepen te zeuren over de situatie en hoe graag ze naar huis wilden. Er werd ook nog een baby geboren maar dat was eigenlijk bijzaak. Het gedeelte van de vrouwen miste een spanningsboog, een wat sterker gefundeerde verhaallijn. Ook een beetje jammer hoe de mannen stereotiep als hardwerkende, vechtende Neanderthalers werden neergezet die niet voor zichzelf konden zorgen en de vrouwen enkel als zeurende, roddelende kibbelaars. Wel leuk was Rode Kruis-zuster Nel, die begon in het vrouwenstuk en dan opdook in het mannenstuk: de enige die de scheiding tussen mannen en vrouwen in tijd en ruimte overschreed.

Gewoon een oorlogsverhaal

Ik had gehoopt op een wat origineler beeld van de mensen uit die tijd. Alle standaardpersonages in een oorlogsverhaal waren uit de kast getrokken: het jonge, mooie meisje dat op stap gaat met de Tommy's en zwanger terugkeert terwijl haar jonge, mooie vriendje thuis lelijk zit te worden van het harde werk, de granaatwonden en de wondroos, de oude vrouw met de Duitse moeder die daarom overal de schuld van krijgt, de welgestelde vrouw die de hele dag dankjewel wil horen omdat ze de anderen in huis heeft genomen en verzorgt, de man die zo aangetast is door de oorlog dat hij niet normaal meer functioneert, het stel dat eigenlijk nooit van elkaar hield tot de lange tijd apart hen doet beseffen dat ze toch wél heel veel van elkaar houden en bij terugkeer als verliefde tortelduifjes rondfladderen. Logisch misschien, omdat het project een algemeen en herkenbaar verhaal wil vertellen uit een waargebeurde periode in de geschiedenis, maar iets meer creativiteit in de verhaallijn was best leuk geweest.

Hereniging

In het derde deel van de voorstelling waren alle personages weer herenigd in de Betuwe. De verhoudingen stonden op scherp, en de afgelopen tijd had duidelijk diepe sporen in alle relaties achtergelaten. Grond voor een hoop drama aan de eettafel waar iedereen samen was gekomen, maar ook uiteindelijk voor een min of meer gelukkig maar zichtbaar bekrast einde. Mooi hoe uit dit onderdeel zo duidelijk naar voren kwam hoe iedereen, hoewel allemaal op hun eigen manier, beïnvloed was door het Manneneiland.

Hollandse zomer

De Hollandse zomer zat de spelers van Manneneiland niet mee: drie weekenden hebben zij door weer en wind vier voorstellingen gespeeld, waarvoor hulde. Als publiek was het soms al een beetje afzien, die kou en regen (nu was ik ook erg slecht voorbereid op kou en regen: aan de vele poncho's, paraplu's en dikke truien te zien had de rest van het publiek meer rekening gehouden met het feit dat de Tuinderij wel eens een openluchttheater zou kunnen zijn). Openluchttheaters en zomer in Nederland is toch niet altijd de beste combinatie. Ach ja, nu konden we ons tenminste een beetje identificeren met dat koukleumen in de hongerwinter. Een mooi project al met al, en een waardevolle geschiedenisles over de bijzondere periode van het Manneneiland.