Johannes (van Leiden) Passion, The Opera.
De opera die Bach nooit schreef: J.S. Bach Apocalypse door Opera2Day maakt veel indruk in een volle zaal van de Stadsschouwburg Nijmegen, ontroert het publiek, is zeer actueel en van wereldklasse.
Het is druk in de publieksruimte van de Stadsschouwburg. Plots wordt het onrustig, een megafoon, schreeuwende mensen, een oproer. ‘Wij gaan het fixen’ en ‘Schande’ wordt er geschreeuwd. ‘Nu of nooit’. Het publiek wordt betrokken bij de aanstaande revolte in de stad Münster, we zitten er meteen midden in.
Bach heeft nooit een opera geschreven, te werelds voor zo’n vrome man? Zijn passiespelen zijn wel heel beeldend, maar uitvoeringen daarvan zijn nogal statisch concertante, in de kerk is immers geen plaats voor theater. Zijn libretto's zijn dramatisch en bekend uit het nieuwe testament, zeker niet werelds.
© Bart Grietens
Van louche kroegbaas tot veroveraar
Dit verhaal gaat over Jan van Leiden, een louche kroegbaas, die bij een eerder bezoek aan de stad Münster heeft mogen proeven van de reformatie. Hij krijgt na terugkomst een nieuwe impuls van plaatselijke beeldenstormers en vertrekt voor een tweede keer naar Münster om daar een nieuw rijk te stichten. Ditmaal zonder vrouw en kinderen, maar met een aantal wederdopers. Hij verovert de stad, zet de bisschop buiten de stadsmuren en sticht een koninkrijk waarvan hij zelf koning wordt. Hij trouwt met Dieuwer, de vrouw van medestander Knipperdollinck, die vertrokken is na te hebben gezien dat het een puinhoop wordt. Moorden, polygamie, uitdrijvingen, honger, leugens, manipulatie, waanzin, het loopt volledig uit de hand tot een apocalyps. Het waargebeurde verhaal heeft veel raakvlakken met andere geloofsgerelateerde apocalypsen. Die van ISIS of de Taliban hebben we bijvoorbeeld nog vers in het geheugen. In vijfhonderd jaar verandert er kennelijk weinig: geloof is niet het opium van het volk, maar een dood en verderf zaaiend gif.
© Bart Grietens
Inventieve regie
Het begin is indringend. Er hangen drie, in staat van ontbinding zijnde, lijken in een kooi, we worden aan de hand genomen door een verteller/evangelist Griesbeck (Jobst Schnibbe) – in het Duits, zoals bij Bach. James Hall is als countertenor en acteur overtuigend in de rol van de gladde bisschop die de hete adem van de Lutheranen in zijn nek voelt. De ene prachtige scène gaat over in de andere, de waanzin neemt voortdurend toe.
De regie van Serge van Veggel is inventief en boeiend door gebruik van multimediale elementen, uitgekiende belichting en prachtige decors. De apocalyptische visioenen worden meeslepend en vaak beklemmend tot leven gebracht, het is een lust voor het oog.
© Marco Borgreve
Tranen in de ogen
Alle solisten zijn van grote klasse. Florian Sievers als Jan van Leiden, Michaela Riener is een prachtige sopraan als Elisabeth Wandscherer, er zijn te veel rollen om allemaal op te noemen, maar ze worden stuk voor stuk mooi en geïnspireerd vertolkt. Extra het vermelden waard is de indringende aria van de door verdriet overmande Dieuwer vermeld worden. Op de grond, geknield zittend vooraan op het toneel, zingt een geweldige Lauren Armishaw me de tranen in de ogen.
Het verhaal is uiteindelijk toch ook een passie en wordt met veel respect in bestaande muziek van Bach ingebed door componist Panos Iliopoulos. Hier en daar een bijna komische verwijzing naar de Mattheus (‘kruisig hem’). Een zeer fraai spelend Nederlands Bach Ensemble onder leiding van Hernán Schvartzman klinkt prachtig met veel detail en ruimte, mede door een uitgekiende versterking. Hoewel ze in de orkestbak zitten, klinkt het alsof ze voor je staan in een aangename akoestiek. Ook het koor Vocalisten Nederlandse Bachvereniging zingen letterlijk en figuurlijk met passie.
© Marco Borgreve
Opera2Day heeft goud in handen
Het slot is indrukwekkend en ontroerend. De stadsbezetters (Hollanders en Friezen) worden overmeesterd, vermoord en opgepakt. Jan biecht nog en ziet in dat het allemaal fout is geweest en erkent schuld. Hij wordt met twee medestanders geëxecuteerd en in een kooi voor maanden tentoongesteld ter afschrikking. De katholieke kerk overwint en wreekt genadeloos.
Opera2Day durft zijn nek uit te steken en met deze retake hebben ze mijns inziens goud in handen. De productie is van wereldklasse, zou op menig festival Oude Muziek furore kunnen maken en gaat gelukkig ook naar Münster en Leipzig, stad van Bach. Het leidt geen twijfel dat deze enscenering daar grote indruk zal maken. Hopelijk zal dit leiden tot een reprise die de grote wereldsteden afgaat, dat verdient deze opera zeker.
Wil je het verhaal van Jan van Leiden nog eens in detail horen, dan is er een podcast die zeer de moeite waard is. En op Opera2day.nl verschijnt binnenkort de stream van de gehele voorstelling.
