De neus van Cyrano
Is De Neus nu een opera? En is deze gebaseerd op de absurdistische novelle van Nikolaj Gogol? Precies weet ik het niet meer, dus Google ik de vraag. Vervolgens leidt de zoekmachine me direct naar Willem Holleeder, de crimineel die zijn neus in te veel foute zaken stopte. Bizar, had ik Frankrijk toegevoegd aan de zoekopdracht, dan zou ik ongetwijfeld bij Gerard Depardieu zijn uitgekomen. In 1990 vertolkte hij immers de hoofdrol in de met prijzen overladen, zeer succesvolle filmversie van Cyrano de Bergerac. Toen nog jong en zwierig, maar nu is de Franse filmgod van zijn voetstuk gevallen. Ook hij heeft zijn neus in te veel onfrisse zaakjes gestopt en is recentelijk voorwaardelijk veroordeeld voor aanranding. De neus van Cyranode Bergerac is inmiddels een klassieker, en het gelijknamige theaterstuk van Edmond de Rostand uit 1989 is een van de meest opgevoerde stukken.
Er tourt op dit moment met veel succes een zoveelste versie van deze klassieker langs de Nederlandse schouwburgen, met in de hoofdrol Jeroen Spitzenberger – bij het grote publiek vooral bekend uit de serie Oogappels en als de onweerstaanbare prins uit de filmkomedie Alles is liefde. Een paar dagen geleden las ik toevallig een leuk stukje over zijn verzameling Cyrano-neuzen. De acteur ontving van een oude theaterbezoeker de nepneus uit 1962, die destijds gedragen werd door Nederlands allerberoemdste Cyrano-vertolker Guus Hermus. Spitzenberger bezit inmiddels een behoorlijke collectie, want ook van Bill van Dijk – die Cyrano weer vertolkte in de musicalversie – schonk hem een serie nepneuzen.
Guus Hermus – de echte Cyrano de Bergerac
Nu zou ik eigenlijk nooit over Cyrano de Bergerac geschreven hebben – ik ben immers niet zo van het lichte toneel amusement. Ware het niet dat ik op de kop af vijftig jaar geleden deze voorstelling als jonge scholier zag met de grote Guus Hermus in de hoofdrol, in een regie van de legendarische toneelacteur Ko van Dijk. Eén van de eerste vrije producties van Joop van de Ende, waarin Rutger Hauer een kleine bijrol had –jawel hoor, met zijn zwaard!
Wat ik me herinner? In de eerste plaats een gigantische cast van wel meer dan vijftig acteurs, en zeker niet de minsten – ook voor de kleinste bijrollen. Dat is tegenwoordig niet meer voor de stellen! Verder het theatrale gebral van Ko van Dijk – in die jaren speelde men nog zonder versterking –, de snelle moves van Rutger en het subtiele spel van de man met de neus. Al was Guus Hermus als 59-jarige, hier in een van zijn laatste rollen, destijds dus al wel wat oud. De jonge Jeroen Krabbé kwam als knappe tegenspeler hierdoor des te beter uit de verf.
De ingrediënten voor de ideale theatercocktail: een briljante dichter met een lelijke, grote neus, een onweerstaanbare mooie vrouw (Roxanne) en een knappe jonge officier die niet uit zijn woorden komt. Het verhaal is simpel, naïef en romantisch tegelijk. De dichter schrijft de fijnbesnaarde liefdesgedichten in naam van de militair aan Roxanne. Zij valt voor de dichtende brievenschrijver en denkt dat het de knappe officier is. Cyrano, ook heimelijk verliefd op Roxanne, durft niet te vertellen dat hij de dichter is. Humoristische misverstanden en onbeantwoorde liefdes volgen in snelle vaart, met aan het einde een dramatisch slotakkoord. De liefde van het uiterlijk tegenover die van het innerlijke, zou je kunnen zeggen. De echte liefde overwint, al is het dramatisch. Kassa, voor de eeuwigheid. En zeker ook voor Joop van de Ende, die de theaterversie van 1975 later nog eens dunnetjes overdeed met de zeer succesvolle musical. Begin jaren '90 veroverde Cyrano – met Bill van Dijk in de hoofdrol – alle grote musicaltheaters tot aan Broadway toe, en was de naam van Joop van de Ende als musicalkoning van de lage landen definitief gevestigd.
Jeroen Spitzenberger – een terechte bekroning
En nu, in 2025, is de theaterversie van Cyrano afgestoft en gemoderniseerd door tekstschrijver Jibbe Willems en krijgt het verhaal een meer actuele twist. Normaal gesproken word ik extra waakzaam en kritisch als ik vooraf ronkende teksten zie als: ‘Vlijmscherpe dialogen, scherper dan een sabel,’ ‘Indrukwekkend decor, spectaculaire gevechtschoreografieën, feest voor oog, oor en hart’ en ‘Een niet-te-missen Cyrano belooft een tijdloos verhaal met een moderne ziel.’ Maar na het zien van de productie kan ik maar een ding concluderen: de verwachtingen zijn overtroffen. Deze Cyrano is inderdaad een oogstrelende muziektheaterproductie geworden, met een sterke Jeroen Spitzenberger als tragische held; "Cyrano is mijn droomrol. Een tragikomische strijd over gezien en gehoord worden in de liefde."
Inmiddels is Spitzenberger genomineerd voor de Theo d’Or, voor de meest indrukwekkende acteerprestatie van het seizoen. Terecht, meer heb ik er niet aan toe te voegen. Zelfs de doorgaans zure Volkskrant komt in zijn vier sterren recensie superlatieven tekort. ‘Een smeuïg theaterfeest vol aanstekelijk spelplezier, in een verhaal dat bol staat van verlangens en misleiding.’
Wat tot slot ook opvalt is de sterke ensemble-regie van Jasper Verheugd, die zijn tienkoppige jonge cast laat schitteren in spel, dans en zang en daarbij zelfs de kleinste dubbelrollen goed uit de verf laat komen. Daarmee levert hij het bewijs dat theaterspektakel in 2025 zonder de vijftig acteurs van vroeger kan.
‘Waarom wordt deze heerlijke klassieker niet veel vaker opgevoerd?’ vroeg Sander Janssens zich in de Volkskrant nog af. Ook hier moet ik het mee eens zijn; nog eens vijftig jaar wachten, dat zal ik niet meer kunnen meemaken.
Zag je geen kans om de voorstelling op donderdag 5 juni te zien in de Stadsschouwburg van Nijmegen? Grijp je kans! Cyrano is nog te zien op 25 juni in Uden en begin juli zijn er nog tien voorstellingen in DeLaMar in Amsterdam.
