The Holdovers – aardige schlemielen

Schlemielen zijn het, maar aardige schlemielen. De witte mannen in de films van de Amerikaanse cineast Alexander Payne zijn vaak van middelbare leeftijd of soms al met pensioen. Ze rommelen vaak maar wat aan in het leven. Ze willen er oprecht het beste van maken, maar hun goede bedoelingen smoren doorgaans in hun gebrek aan doortastendheid.

Bij een goede Alexander Payne-film bezien we hun mislukkingen met een zeker mededogen, en ik verklap alvast, zijn nieuwe The Holdovers, biedt opnieuw een staaltje van sneue mildheid. Gesitueerd in 1970 moet docent klassieke oudheid Paul Dunham van de dure eliteschool Barton ‘babysitten’, omdat de rebelse scholier Angus Tully met de Kerst niet naar huis kan. Zijn moeder heeft een vakantie met haar nieuwe vriend gepland, waardoor zij hem niet kan komen ophalen.

Van bitterzoet tot zoetgevooisd

Hun dagelijkse maaltijden worden bereid door Mary Lamb, een zwarte vrouw die er zelf voor kiest om het kerstreces op school door te brengen. Haar zoon Curtis is onlangs op negentienjarige leeftijd overleden als soldaat in het Amerikaanse leger en haar laatste dagen met hem waren op school, dus wil ze hem herdenken door op die plek de laatste weken van het jaar te overnachten. Dit onwaarschijnlijke drietal vormt de spil van het bitterzoete The Holdoversdat gaandeweg naar het zoetgevooisde overhelt – en dat is vast de reden dat LUX in de promotie voor deze film sprak van een ‘kerstklassieker in wording’. Met die aanbeveling in het achterhoofd wordt The Holdovers drie keer als voorpremière vertoond rond de Kerstdagen: op 23, 25 en 26 december. Noodzakelijkerwijs als voorpremière omdat de eigenlijke, landelijke uitbreng van The Holdovers pas voor 11 januari gepland staat.Christoph Waltz and Hong Chau in Downsizing (2017)

Revanche voor matige vorige film     

Paynes nieuwste film is hoe dan ook een revanche voor zijn matige, vorige film van alweer zes jaar geleden. Downsizing (2017) was een niet geslaagde poging tot een sociale satire. Vanwege het probleem van overbevolking stemt het mannelijke hoofdpersonage (Matt Damon) toe in een wetenschappelijk experiment waarbij mensen enorm verkleind worden, terwijl zijn vrouw te elfder ure terugkrabbelt.Jack Nicholson in About Schmidt (2002)

Camper vol diepvriesproducten        

The Holdovers knoopt aan bij eerdere tragikomische films van Payne die hij tussen 1999 en 2013 maakte. De gemene deler daarbij is dat een man, doorgaans koppig van aard, een barrière moet slechten: als dat lukt, dan overheerst het zoete, zo niet, dan domineert het bittere. In About Schmidt (2006) moet Warren Schmidt (Jack Nicholson) prakkiseren wat hij met zijn vrije tijd gaat doen na zijn drukke, werkzame leven. Hij verwoordt zijn reflecties in een brief aan een volstrekt onzinnige lezer, een Foster Parents-kind in Tanzania. Maar juist daardoor kan hij compleet open kaart spelen. Zijn huwelijk is na tweeënveertig jaar een sleur, maar als hij over het verdere samenzijn moet gaan nadenken, valt zijn vrouw ineens dood neer. Nu is haar afwezigheid plotseling een gemis. Bovendien raakt hij van slag als hij oude liefdesbrieven aan zijn vrouw vindt, geschreven door zijn beste vriend. Hij gaat rondrijden in een camper vol diepvriesproducten, want het is belangrijk om vast te houden aan routines. Onderweg vertelt een vrouw hem dat er diep vanbinnen ‘woede en misschien zelfs een beetje angst’ in hem zit. Hij neemt zich voor om die angst te negeren door recht te zetten wat hem boos maakt. Het zint hem allerminst dat zijn dochter gaat trouwen met een man die naar zijn idee ver beneden haar stand is. Dat aangekondigde huwelijk moet hij zien te voorkomen. De retorische trucs die hij uit de kast haalt, blijken niet te werken, en hij wordt door de moeder van zijn aanstaande schoonzoon ingepalmd: je hoort nu echt bij de familie, verzekert zij hem. Als de ceremonie zo ver is, houdt hij een beschaafde toespraak bij de trouwpartij zoals dat de vader van de bruid betaamt. Maar die met applaus onthaalde lofrede is voor hem als een nederlaag: hij heeft gefaald omdat hij de bruiloft met die ‘flapdrol’ niet heeft weten te voorkomen.

‘Heb je achteruitgereden of zo’?

De zwart-witte road movie Nebraska (2013) is zo geslaagd omdat vader en zoon onnadrukkelijk naar elkaar toe groeien, zonder dat de onderlinge wrevel helemaal is weggepoetst. Woody Grant (Bruce Dern) is zonder meer het koppigste personage in een Payne-film. Hij begint aan een wandeltocht van Billings, Montana naar Lincoln, Nebraska, omdat hij bericht denkt te hebben dat hij 1 miljoen dollar heeft gewonnen in een loterij. Keer op keer plukt de politie hem van de snelweg. Hoewel zoon David begrijpt dat dit bericht een valse melding betreft, biedt hij aan om zijn vader naar Lincoln te rijden, een afstand van ruim 1350 kilometer. Onderweg maken ze een tussenstop in het dorp Hawthorne, waar Woody is opgegroeid. Oud zeer speelt op, en als Woody rondbazuint dat hij miljonair wordt, kloppen er allerlei dorpelingen bij David aan die beweren dat diens vader, een onverbeterlijke alcoholist, schulden heeft uitstaan bij hen. Die kunnen dan nu eindelijk worden afgelost. Zelfs de lamlendige neven, die David uitlachten omdat hij twee dagen deed over de rit van Billings naar Hawthorne (‘heb je achteruitgereden of zo’?), denken recht op geld te hebben.

King of the Roads       

In Nebraska is het David die beproefd wordt. Is hij in staat om zijn eigen gelijk op te schorten? Ja, want hij gaat gaandeweg beseffen dat hij zijn vader niets uit het hoofd moet praten. Hij kan maar beter meegaan in zijn bizarre aannames, waardoor Woody ook kan aanvaarden wanneer iets onmogelijk blijkt. En dit mondt uit in een tafereel waarbij hij zijn auto voor een truck heeft ingeruild – het droomvoertuig van zijn vader. David geeft het stuur aan Woody, die in een slakkengangetje door Hawthorne tuft. De oude man kan zich nu inbeelden dat hij, hoewel hij eigenlijk niet meer mag rijden, toch een ‘king of the roads’ is, nagestaard door de plaatselijke inwoners. Hij heeft zijn gezicht gered, dat gezicht dat gedurende Nebraska vaak gebutst en geklutst is, of zonder tanden.Thomas Haden Church and Paul Giamatti in Sideways (2004)

Merlot verliest flink marktaandeel

De fenomenale highschool comedy Election (1999) en road movie Sideways (2004) zijn minstens zo goed als Nebraska. In Sideways gaat een gescheiden wijnconnaisseur met een goede vriend een wijntour in Californië maken. Het blijkt al snel dat die vriend het als excuus gebruikt om nog vlak voor zijn trouwen, allerhande vrouwen te versieren. Fameus aan Sideways is dat de wijnconnaisseur pertinent weigert om Merlot te drinken. Na het succes van Paynes film zou deze wijnsoort flink aan markaandeel inboeten. Zo zie je maar, soms kunnen films best invloedrijk zijn.