Licht en donker in 'Salomonsoordeel'?

Sinds kort in de greep van storytelling in artistieke en mensbewogen zin, lees ik de aankondiging van Salomonsoordeel door TG Ilay – die in het kader van Nijmegens Het Kleinetheaterpact zondag 12 december om 13.00 uur in de Thiemeloods plaatsvindt – als een eyeopener. Storytelling gaat allang niet meer over enkel de kunst van het ambachtelijk neerzetten van mythes en sprookjes. In de zoektocht naar wat de mens drijft en hoe je je daarin kunt herkennen, zijn we in performersland toe aan een frisse wind. Wat coartistiek leider van het International Storytelling Festival (ISF) in Amsterdam Raphael Rodan betreft is het tijd voor professionalisering van het metier.

Dit artikel is geen preview over Salomonsoordeel. Wel mag je alvast weten dat de drie uur durende voorstelling je op ‘onontkoombare wijze deel van het theaterproject over de Nederlandse asielprocedure’ laat zijn en dat ik er nu al een mix van nieuwsgierigheid en nervositeit in mijn onderbuik van krijg. Want natuurlijk ga ik kijken. Met Rodan echter verdiep ik mij in het fenomeen storytelling en de noodzaak tot vernieuwing van dit genre. Het ISF beleefde overigens begin november al zijn tiende editie. Nijmegen, waar de ambitie leeft om storytelling op de kaart te zetten (check hiervoor Meneer Otis, de Thiemeloods en het Storytell Centre Amsterdam) zal een eigen, door coronamaatregelen uitgestelde, versie beleven in mei 2022. Maar Salomonsoordeel gaat 12 december wél door.

Vernieuwend storyteller

Raphael Rodan verliet Israël om in Engeland theater en storytelling te studeren. Met zijn eerste show toerde hij door Europa en bleef bij het ISF hangen: de toenmalig artistiek leider nodigde hem uit om samen met Sahand Sahebdivani –van oorsprong Iraniër, die al sinds zijn derde in Nederland woont en de andere artistieke leider van het ISF – een vertelling te maken. Dat werd Kingdom of Fire and Clay en was revolutionair in storytellingland vanwege het onderwerp (de connecties tussen Iran en Israël) én de vorm. Je kon namelijk niet zeggen dat het puur storytelling of theater was, en ze speelden in een mix van schoonheid en pijn. In traditionele zin allemaal niet gebruikelijk. Wat is dus precies Rodans idee?

De persoonlijke inbreng en universele beleving

“We all have roots. And in a story you can tell it by using cultural details, but when the deeper narrativ is presented as a universal question, everyone can connect.”

De kunst van het vertellen had overwegend een folkloristisch en mythische insteek, zo wordt er tegen de vertelling als amateurkunst aangekeken, aldus Rodan. Daar mag iets substantieels tegenover gezet worden. In Nederland krijgt vertelkunst in de Mezrab Storytelling School (MSS, Amsterdam) vorm, waar hij samen met Sahebdivani doceert. Wat MSS vooral beoogt, is dat de performer persoonlijk materiaal inbrengt en hij of zij de vertelling op een universeel niveau leert tillen; daarbij moet het over wezenlijke vragen gaan. Zo overstijg je de anekdote, maar ook de onvermijdelijk cultureel bepaalde inbreng van de performer. Dat is belangrijk als je wilt verbinden.

Want in eerste instantie, zegt Rodan, verbinden persoonlijke verhalen helemaal niet. “The story you grow up with, created your imagined identity,” vertelt hij, en het is een constructie. Rodan stelt daarom expliciet de vraag wie de storyteller achter deze constructie is en wat gebeurtenissen op een dieper niveau voor hem of haar als performer betekenen. Alleen zo kom je bij universele waarden uit en verbind je. Zijn recentste show bijvoorbeeld gaat over het verwerpen van zijn (geografische, familiaire bepaalde, culturele herkomst, die hij vervolgens, als persoon, weer omarmt. Iedereen heeft roots en dat is universeel.

Geen strikte genres

Als je voldoet aan de voorwaarden van professionalisering van het metier, persoonlijke inbreng, de drang belangrijke vragen op te willen werpen en die universeel toegankelijk te performen, heiligt het doel vervolgens allerlei vertelmiddelen, waarbij de traditionele vertelvorm (een verteller tegenover het publiek) losgelaten wordt. Rodan zelf gelooft niet in strikte genres. Op het ISF werden naast (traditionele) vertellingen ook comedians en theatervoorstellingen geprogrammeerd. De bottom line is dat alleen entertainment gewoon niet genoeg is!

Publiek als medeacteur

Theater is in feite the next step of storytelling. Bij storytelling laat je definitief de vierde wand weg (je ziet je publiek). Dat gebeurt ook wel in theatervoorstellingen en vaak in cabaret, toch is een theatermonoloog nog geen story, omdat de acteur niet per se uit is op interactie met het publiek. Bij storytelling echter doe je bewust aan inclusie, alsof je publiek je medeacteur is. Verder houd je je aan een vertelstructuur en hoef je niet, zoals in theater vaak gebeurt, een verhaal in stukken te breken. Daarnaast is de storyteller – in de basis acteur – autonoom en authentiek, concludeer ik in het gesprek. Door de drang een wezenlijke vraag te onderzoeken en die uiteindelijk in een vertelling neer te zetten, ligt het dus voor de hand naast acteur ook de maker van je eigen materiaal te zijn.

Licht en donker in Salomonsoordeel

Sahebdivani heb ik, op zoek naar informatie, op een mooie uitspraak betrapt, die ik even citeer: ‘Een verhaal kan niet de wereld veranderen en het donker wegnemen, maar wel een licht laten schijnen’. En licht, zoals je weet, geeft naast blijdschap ook verheldering, bijvoorbeeld van prangende vragen. Omdat Salomonsoordeel overduidelijk de noodzaak van het vellen van een oordeel gaat brengen in de nieuw ingeslagen weg van storytelling – en me er dus actief deelgenote van gaat maken – zie ik ernaar uit; tegelijkertijd maakt het me nerveus. Wel degelijk ben ik nieuwsgierig naar de wellicht duistere kant van asielprocedures, maar hoe zal ik het warme licht van barmhartigheid ervaren? En vooral voor wie?  

Wat: Salomonsoordeel – TG Ilay
Wanneer: 12 december 2021, 13.00 uur (duur drie uur)
Waar: Thiemeloods

Links:
Storytelling-Centre-Amsterdam
Thiemeloods
Meneer Otis