Het epos van Gilgameš als jazzdesign

Het helden-epos van Gilgameš is een van de oudste literaire werken. Het kent zijn oorsprong in Mesopotamië en spreekt nog velen tot de verbeelding. Wereldwijd zijn er vele vertolkingen op de planken gebracht. Op donderdag 15 en vrijdag 16 december krijgt Nijmegen haar eigen muziekversie, gecomponeerd en uitgevoerd door Daniël van der Duim met een voor de gelegenheid samengesteld quintet. Bijzonder is dat het ondersteund wordt door visuals van Gerco Hiddink van ontwerpstudio Hartebeest.

Dat we een Nijmeegse muzikale versie van Gilgameš krijgen is te danken aan Roy Potijk. Met Meneer Otis heeft hij ruim een jaar geleden Stichting Otis Talent opgezet, met als doel het versterken van het muziekklimaat voor jazz-, funk- en soulartiesten in Nijmegen. Hiermee maakte hij het eerder mogelijk dat muzikanten Teun Creemers en Richie Reichgelt ieder tijd kregen om nieuw werk te maken en dit op plaat uit te brengen. Potijk kende het werk door Stichting Granate in Amsterdam, die enkele jaren geleden het verhaal als basis voor een programma gebruikte, en kreeg een idee om een muzikale versie in Nijmegen te ontwikkelen. Hij benaderde hiervoor de Nijmeegse muzikant Daniël van der Duim. 

Daniël van der Duim is pianist, componist en producer. Naast solowerk is hij onder andere ook bekend van het Doppler Trio. In het theater speelde hij toetsen in een voorstelling van Pepijn Gunneweg. Daniël was direct enthousiast toen hij door Roy gebeld werd, maar wilde er meer van maken dan alleen muzikale vertolking. Kijkend uit het raam van zijn werkplek bij de Lindenberg zag hij de muurschildering van Theophanu op de muur van het casino. Een werk dat precies leek te passen in de stijl van het epos. Deze muurschildering is gemaakt door Studio Hartebeest. Potijk bracht Daniël en Gerco met elkaar in contact en ze gingen samen het project aan.

Daniël: “Je begint eerst met inlezen op het epos. Dit is een oud verhaal uit Mesopotamië dat uit 12 afgeronde verhalen bestaat over koning Gilgameš, die eerst tegen Enkidoe strijdt en die later zijn vriend wordt. De opbouw heeft een perfect concertstructuur. Het is een hele abstracte manier van verhalen vertellen, dat zich daarom goed laat vertalen naar muziek. Bijvoorbeeld de relatie met Enkidoe, die op een gegeven moment komt te overlijden, geeft een emotionele lading aan het verhaal dat zich leent voor een klaagzang.” 

“Ik heb vervolgens instrumenten en muzikanten erbij gezocht die je meezuigen in de oude tijd, zoals de duduk, een Armeens blaasinstrument, en je tegelijk ook het moderne laat horen door bijvoorbeeld synthesizer bas. Het quintet (met Willem Romers op drums, Koen Smits op trompet, Loek van den Berg op saxofoon en duduk, Prashant Samlal op gitaar en mijzelf op piano) krijgt ook veel ruimte om te improviseren. Zo wordt het gevecht met Enkidoe vertolkt door sax en trompet waarbij ze tegen elkaar tekeer mogen gaan.”

Gerco: “Het epos is overgeleverd dankzij zij kleitabletten, in spijkerschrift en in reliëfs met scenes uit het verhaal. Die zijn destijds gemaakt met rolzegels: een cylinder van steen met een diepdruk. Dat wordt in klei gedrukt, waardoor een relief ontstaat. Ik ben naar Museum voor Oudheidkunde geweest om dergelijke zegels te bestuderen. Dit inspireerde mij om hier iets mee te doen. In steen is het niet te realiseren voor zo’n project, maar ik ben gaan experimenteren met 3D-printen en heb zo grote rollen gemaakt met illustraties er op. De oorspronkelijke rolzegels zijn namelijk zo klein als je duim.”

“Oorspronkelijk wilden we het concert in de Vereeniging houden. Dat heeft een mooie mystieke sfeer, maar de ruimte is toch wel erg groot. We zijn uitgeweken naar LUX, waar we gebruik kunnen maken van de nieuw ingerichte zaal 6. Er is daar nu de mogelijkheid om niet alleen op het filmdoek te projecteren, maar ook op de zijmuren. De rollen zijn gefilmd en worden zo vertoond dat het lijkt of je er middenin zit; dit geeft een heel eigen sfeer. We zijn de eersten die gebruik gaan maken van deze nieuwe techniek in LUX.”

Daniël: “Het verhaal is tegelijk onderdeel van het Storytelling Festival van Meneer Otis. Om het publiek een beetje op weg te helpen in het epos, is er een verhalenverteller die de inleiding verzorgt. Maar veel moet je niet uitleggen, want muziek en illustraties spreken ook voor zich. De drie elementen, verhaal, muziek en beeld vormen samen een sfeer. Je zou het samen een jazzdesign kunnen noemen.”

Van het optreden worden op donderdagmiddag opnames gemaakt met een select publiek. Maar Daniël en Gerco hopen dat het niet bij deze twee voorstellingen blijft. “Hopelijk kunnen we volgend seizoen het theater in.” 

Daniel van der Duim & Studio Hartebeest met Epos Van Gilgameš wordt op donderdag 15 en vrijdag 16 december uitgevoerd in LUX. De 15e is al uitverkocht, maar er zijn nog kaartjes voor vrijdag. Te bestellen via https://meneerotis.nl 

https://www.danielvanderduim.nl
https://www.studiohartebeest.com 

Wie zich wil ‘inlezen’ op het epos kan luisteren naar de podcast Onbehaarde Apen van NRC.