De vier Sirenen van Morton Feldman

Voor een klein maar voorbeeldig publiek van vijftig man speelde het Ragazze Quartet vrijdagavond het Tweede Strijkkwartet van Morton Feldman. De tijd stond stil én vloog voorbij in de tot iets heel bijzonders omgetoverde zaal van De Vereeniging. Meer dan vijf uur later, om twee uur ’s nachts, stond ik weer buiten, mij langzaam noodgedwongen weer verzoenend met de buitenwereld.

Ik zie de verbazing in de ogen van veel toeschouwers. ‘Oh, gaaf!’, zegt een jongedame, die de zaal bij het binnenkomen in zich opneemt, zachtjes. In het midden van de ruimte staat een zwart, verhoogd, mooi uitgelicht podium met de stoeltjes voor de dames van het kwartet; een iPad met de partituur op de muziekstandaard voor hen. Rondom het podium is een bonte verzameling van ligbedden en enkele zitzakken neergelegd. Een voor een druppelen de mensen binnen en installeren zich. Het ligbed naar keuze wordt aangekleed met kussentjes en dekentjes. Flesje drank naast het ligbed, enzovoort. Zelfs voordat het concert begint, is het publiek zacht en ingetogen.

© Henk ten Holt

Als de ragazze na een kort welkomswoord de strijkstokken oppakken, gaan de meeste toeschouwers meteen liggen. Velen blijven ook het hele concert horizontaal. Sommige mensen halen zo nu en dan een drankje of strekken even de benen, wandelen rond en gaan het concert van een andere kant bekijken. Een enkeling begint na een tijdje licht te snurken en wordt zachtjes gecorrigeerd, meestal door de eigen partner. We maken verschillende vormen van intimiteit mee in de bijzondere setting van dit concert. Iemand gaat, na een uurtje liggen, weer zitten, pakt een boek en gaat lezen ‘op de muziek’.

Klankweefsels

Die muziek laat zich niet zo makkelijk beschrijven. Het is ‘minimal music’ met veel quasi-herhalende maar voortdurend net iets andere patronen. De tempi zijn meestal traag en er zit veel ruimte tussen de noten. De dynamiek zit niet in ritmewisselingen of plotselinge veranderingen in het volume. Geen moment zul je opschrikken van deze muziek. De muziek kalmeert. Je ademhaling en hartslag vertragen. Dit is subtiele muziek voor gevoelige oren.

Dat wil niet zeggen dat de muziek saai is. Geenszins, maar je moet wel bereid zijn er de tijd voor te nemen en je eraan over te geven. Het tweede strijkkwartet beslaat 124 pagina’s partituur en bestaat uit talloze delen. Elk deel is gebaseerd op een ander repeterend basispatroon maar binnen zo’n deel verschuiven de harmonieën en klankkleuren. Morton Feldman heeft bij het componeren een weefgetouw in gedachten gehad. Zijn muzikale tapijt bestaat uit bijzondere klankweefsels. Op sommige momenten klinken de snaren zelfs als koper.

Muzikale fata morgana's

De muziek doet iets met je, en wat het met je doet verandert in de loop van het concert. Eerst focus ik me alleen op de muziek en voel ik me schommelen op een luchtbed op een kalm bewegend meertje in de late zomeravond. Later ga ik op grotere afstand zitten en wordt het publiek onderdeel van de voorstelling.

Eerst waan ik mij op een festivalterrein. Sommige koppels hebben de veldbedden dicht tegen elkaar aan geschoven en beleven het concert samen. Een al iets oudere vrouw op een van de zitzakken ligt een groot deel van het concert met haar hoofd tegen de buik van haar partner. Vertederend.

© Henk ten Holt

Even later ben ik op een camping, zij het een ietwat vreemde. De vier op het podium uitgelichte dames met hun strijkinstrumenten zijn een knetterend kampvuur geworden waaromheen de campinggasten zich warmen in de open lucht onder de sterrenhemel. Een jungle van ligbedden, in het donker, rond het licht.

De camping verandert nu in een veldhospitaal tijdens de Eerste Wereldoorlog. Dat komt doordat iedereen die nu nog opstaat van zijn veldbed onvast ter been is en langzaam rondschuifelt in zijn witte pyjama. Schijnbaar doelloos, slaapwandelend. Dit kan ook een gekkenhuis vol insomniapatiënten zijn.

Ten slotte vraag ik me af of er een ruimteschip is neergedaald met ditmaal vier Sirenen, of dat er vier muzikale zeemeerminnen zijn opgerezen uit de diepzee om dolende zielen te betoveren en mee te voeren.