Van ‘blikvoer’ tot culinaire delicatessen: InScience Film Festival

Morgen begint de tiende editie van InScience Film Festival dat zich inmiddels een vaste plek op de Nijmeegse filmagenda in maart heeft verworven. Er is een keur aan activiteiten: twee maal een Film Flirt (op woensdag speciaal voor queer dates), er zijn podcast workshops, er is op vrijdag een Immersive Night met onder meer VR360-ervaringen en interactieve installaties, het team van de Keuringsdienst van Waarde komt langs op zaterdagavond voor een panelgesprek en op de slotdag, zondag 16 maart, is onder andere Emile van der Staak, chef-kok van De Nieuwe Winkel, te gast. O ja, en er zijn films en documentaires, ook te bezoeken met Cineville-pas.

Niet zonder enige trots meldt InScience dat 47% van de geselecteerde films door vrouwen zijn gemaakt. De meeste activiteiten vinden in LUX plaats, maar er wordt ook uitgeweken naar de bibliotheek, Latijnse school, museum De Bastei en Dorpshuis De Slenk.

The Shadow Scholars belicht een opvallende kennisindustrie in Nairobi waar hoogopgeleide Kenianen tegen betaling scripties schrijven voor westerse studenten. De documentaire The Thinking Game wordt vertoond (met privé archiefmateriaal) over Demis Hassabis, de medeoprichter van DeepMind, pionier op het gebied van AI. De documentaire Witches verkent verbanden tussen postnatale depressie en de representaties van heksen in cinema – in de festivalteaser zag ik een shot uit Carl Theodor Dreyers Day of Wrath (1943). Tarantism Revisited gaat over de interesse van Italiaanse antropologen in een speciale dansmanie, de tarantella.

Ik noem deze titels omdat ze blijk geven van het enorm brede spectrum aan wetenschappelijke onderwerpen dat wordt belicht tijdens InScience. Tegelijkertijd hangt het festival jaarlijks een aantal films en activiteiten op aan een bepaald thema. In deze jubileumeditie gaat het om onze relatie tot voedsel. Films over eten kun je ‘blikvoer’ noemen, maar nogal wiedes dat de organisatie voor een minder badinerende benaming heeft gekozen met het speels-filosofische ‘food for thought’.

Drie Michelin-sterren

Op dinsdagavond opent het festival met een vegetarisch driegangendiner, met korte filmpjes tussen de gerechten. Een Griekse film (op woensdag) verkent of het mediterrane eten een basis biedt voor een gezondere levensstijl. Er is een filosofisch filmessay (op donderdag) dat het spijsverteringssysteem als uitgangspunt neemt. De film Shelf Life (op zaterdag) beoogt parallellen te laten zien tussen het rijpen van kaas en het menselijk bestaan.

Bijzonder is het hooggeprezen Menus-Plaisirs – Les Troisgros op zondag. De gerenommeerde documentairemaker Frederick Wiseman kreeg op 93-jarige leeftijd een kijkje in de keuken van een Frans restaurant met drie Michelin-sterren en dat resulteerde in een vier uur durende film. Voor de bezoekers wordt een lunch geserveerd en een veganistische kaas zal bereid zijn dankzij de warmte van de projectiecabine.

Oudere, aan het thema gerelateerde, films komen ook aan bod. In feite vond de officieuze aftrap plaats in een LUX Rewind-editie toen La grande bouffe (Marco Ferreri, 1973) vertoond werd eind februari. Die film stamt uit een tijd dat vulgair-provocatieve art cinema hoogtij vierde. Vier mannen trekken zich terug in een groot landhuis, met drie prostituees en een voluptueuze lerares. Zonder duidelijke motivatie hebben de mannen het plan opgevat zich dood te eten, en hun samenzijn ontaardt in seksuele uitspattingen, enorme schranspartijen en een exploderend toilet. In met name de dood van Ugo (Tognazzi) zijn seks en voedsel met elkaar verknoopt.

Tijdens het festival wordt een Roald Dahl-verfilming van ‘Sjakie’ vertoond op zaterdag, en het spreekt in het voordeel van InScience dat ze niet hebben gekozen voor de recentere versies (met Johnny Depp of met Timothée Chalamet), maar voor de meest dwarse van de drie: Willy Wonka & The Chocolate Factory (Mel Stuart, 1971), met Gene Wilder als hoofdrolspeler.

Fast Food Nation

Ook te zien, op vrijdag, Fast Food Nation (2006) van Richard Linklater gebaseerd op het gelijknamige boek van Eric Schlosser uit 2001. Schlosser werpt een kritisch licht op de invloedrijke rol van fastfoodketens en het lag voor de hand om er een even kritische documentaire over te maken. Documentaires vonden indertijd vooral gretig aftrek bij televisiestations, maar zulke stations genereren hun inkomsten uit advertenties. Om het risico te vermijden dat bedrijven hun reclames zouden terugtrekken, werd ervoor gekozen om een fictiefilm te maken, zodat een uitbreng in de bioscopen logischer zou zijn, betoogde Claire Parkinson in een essay.

Die keus was in feite al gemaakt toen er een aantal succesvolle documentaires in de bioscopen verschenen: Michael Moore won zowaar een Gouden Palm voor zijn Fahrenheit 9/11 (2004) en Morgan Spurlock maakte het egodocument Super Size Me (2004), waarin hij wil onderzoeken wat het fysieke effect is als je een maand lang bij McDonald’s gaat eten. Weinig verrassende spoiler: de hem begeleidende artsen adviseren Spurlock het experiment voortijdig af te breken.

Toen Linklaters Fast Food Nation uiteindelijk te zien was, kreeg die als kritiek dat de veroordeling van de fastfoodindustrie weinig subtiel was: immigranten worden uitgebuit, corrupte bazen zijn verantwoordelijk voor wat letterlijk een ‘shit’-product is en dierenactivisten proberen vee te bevrijden, maar tot hun frustratie voelen de koeien niets voor een vlucht. Misschien is dat, zo oppert een van de activisten, omdat het gras beter smaakt dan het product waarin hun vlees zit verwerkt. Fast Food Nation heeft tegen het eind ook beelden van de bruutheid waarmee koeien geslacht worden, en die zijn geschoten in een heus abattoir – in Mexico, omdat ze geen abattoir in Amerika zo ver kregen om er te mogen filmen.

Om relatief ongestoord aan de film te kunnen werken en niet al op voorhand de woede van fastfoodketens op te wekken, had Linklaters film als werktitel Coyote, zodat er geen verband gelegd zou worden met Schlossers boek. Maar stiekem hoopten de makers dat de ketens hevig verontwaardigd zouden reageren op de uiteindelijke film, want heisa is altijd goed voor de kaartverkoop. Boze reacties bleven uit en dat had wellicht te maken met het feit dat Fast Food Nation zichzelf als een fictiefilm presenteert, en daarmee minder reputatieschade aanricht dan een documentaire. Fast Food Nation is om die reden wat onder de radar gebleven, maar InScience plaatst die dus op het menu. Misschien past de activistische teneur van de film wel beter bij de tegenwoordige tijd dan bij 2006.

Babette's Feast

InScience programmeert op zaterdag ook Babette’s Feast (1987) van Gabriel Axel, de eerste Deense film die een Oscar zou winnen voor Best Foreign Language Film. Je kunt de film een hartverwarmende variant van een film à la Ingmar Bergman of Carl Theodor Dreyer noemen. Het is een bijna perfecte film: het was mij misschien liever geweest, indien het helemaal een film in de geest van Bergman was geweest, streng en sober, zonder de lichtelijk larmoyante finale. Maar goed, hebt u de film nooit gezien, ga er zeker naar toe, en lees bij thuiskomst de rest van dit stuk.

Babette’s Feast is een kalm verteld negentiende-eeuws drama over twee zussen die ondanks mannelijke belangstelling niet getrouwd zijn. Hun vader, die een parochie heeft opgezet, beschouwt het huwelijk als een ‘ijdele illusie’. Jaren later, als vader al is overleden, meldt de Française Babette zich op voorspraak van een vroegere aanbidder van een van de zussen. Zij is een politieke banneling en biedt zich aan als gratis dienstbode.

De enige band met haar vaderland is een loterijbriefje, en na veertien jaar trouwe dienst wint Babette daadwerkelijk 10.000 frank. Ze staat erop om de gemeenschap op een uitmuntend diner te trakteren ter ere van de honderdste geboortedag van de vader van de zussen. Ze laat de beste ingrediënten overkomen uit Parijs. En op dit punt wordt de film waarlijk Bergmanesque. Behalve dat de leden van de steeds kleinere congregatie met het klimmen der jaren wrokkiger zijn geworden, vrezen de zussen dat er kwade machten vrijkomen bij de luxueuze gerechten die Babette bereidt. Omdat men denkt dat vader vanuit de hemel meekijkt, spreken de leden onderling af dat ze geen woord zullen zeggen over het opgediende eten en de drank tijdens deze ‘satanische sabbat’. Ze zullen doen alsof ze hun smaakzintuig kwijt zijn.

Babette’s Feast rust op de spanning tussen de kale vroomheid van de gelovigen en de culinaire extravagantie van Babette, of zo u wilt, haar Bourgondische mentaliteit. Bij Bergman was dat wellicht uitgemond in een impasse, maar in Axels film wordt die spanning opgeheven. Dat komt vooral omdat er een speciale gast is aangeschoven, een generaal die als culinaire fijnproever de schildpaddensoep herkent, de Veuve Clicquot, de cailles en sarcophage. Hoezeer de overige dinergasten willen doen voorkomen alsof de dure wijn gewoon limonade is, er valt voor hen niet te negeren dat deze Franse maaltijd een eerbiedwaardige gift van Babette is. In Axels film fungeert heerlijk voedsel als een regelrechte liefdesverklaring.