De gemeente heeft bekendgemaakt wat ik al verwachtte: Ben van Berkels UNStudio mag het ontwerp voor de renovatie van Het Valkhofmuseum gaan maken. Dat is gegaan na wat de gemeente noemt ‘een enkelvoudige aanbesteding’. Verrassing: het gebouw dat twintig jaar na oplevering als lelijk, ontoereikend en zwaar verouderd wordt beschouwd was een ontwerp van… Ben van Berkels UNStudio.
Bij de oplevering in 1999 was jan en alleman tot en met de landelijke pers aan toe heel lovend over de glazen doos, die het Kelfkensbos sindsdien als een groene glimmende muur aan de westkant afsluit. De bescheidenheid van het ontwerp werd geprezen, terwijl het een arrogant modernistisch niemendalletje is, een rechthoek van glas op een ruwe betonnen sokkel die het zicht op de oude muur van het Valkhofpark ontneemt.
De toegankelijkheid werd destijds ook zeer op prijs gesteld, terwijl je meteen al zag dat het één en al trappen is die je op moet. Rolstoelen rijden eerst maar de hele gevel af naar rechts en dan weer helemaal terug vóór ze bij de deuren komen.
Het atrium werd geprezen als centrale ontmoetingsruimte, terwijl dat in werkelijkheid een architectonisch monster is: een bizar brede trap zonder enig merkbare functie die een enorme hap neemt uit het volume, een holte als in een rotte kies en ook nog eens lastig begaanbaar. De trap naar de kelder kan met zijn afwijkende maten niet anders worden gezien dan als opzettelijke marteling en provocatie van de oudere museumbezoeker.
En men was ook lovend over de nieuwe presentatie van de drie ongelijksoortige collecties en hun deelcollecties. In werkelijkheid is het een doolhof van kamertjes en gangetjes geworden waar je dan weer tussen het design, dan weer langs romeinenmaskers en dan weer langs moderne kunst loopt, terwijl je tal van ruimtes en kamertjes mist.
Ontwerp of knieperigheid
Ik heb makkelijk praten, ik vond het meteen al een slecht gebouw. Maar de gemeente liet het openen door koningin Beatrix, accepteerde het gebouw en betaalde ervoor. Dat de klimaatinstallatie na twintig jaar al weer zo slecht is dat het museum zonder ingrijpen zijn status kwijtraakt en dan geen kostbare kunstwerken meer kan tentoonstellen… ik neem het aan en ik weet niet wat daar gebeurd is. Er wordt namelijk bij menig gebouw juist op dat soort essentiële zaken tijdens de bouw beknibbeld. Want wat je niet ziet, zou je daar wel voor betalen? Dus ik weet niet of dat een ontwerpfout is geweest of Nijmeegse knieperigheid.
Valkhofkwartier vol museumvertier
Maar wat ik toen al zag, ziet nu iedereen: die gevel is gesloten als Fort Knox, daar komt geen mens zonder goede reden op af. Daar moet met een groots gebaar iets aan gebeuren. Dat hele gebouw dat zich met al die valse bescheidenheid een beetje stond weg te drukken moet zijn armen gaan spreiden, de iconische centrale ontvangsthal worden van een Valkhofkwartier vol museumvertier (vraag me over tien jaar nog maar eens, dan zijn de plannen misschien weer een stapje verder).
Dus de entree moet anders en er moeten publiek toegankelijke ruimtes komen die uitnodigen om binnen te lopen. De complete indeling van die hut moet kortom anders. Het is zonde dat slopen te veel geld kost, maar fors verbouwen, dat zal toch wel moeten.
Geen schadevergoeding of hommeles
En daar vragen ze dan toch weer die Van Berkel voor. Een architect die als een van de groten van ons land, wat zeg ik, de hele wereld gezien wordt. Dat zie ik eerlijk gezegd niet zo, al is die Erasmusbrug destijds goed gelukt. De reden is uiteraard dat de gemeente geen rechtszaken aan haar broek wil, geen vertraging van jaren en het betalen van schadevergoedingen. Vraag het maar aan de gemeente Leiden, waar bijna geen Naturalis gestaan had. Of aan het Rijk en dat akkefietje met die architect die voor de moeite bedankt werd. En nu is het weer hommeles om een uitbouw van Boymans van Beuningen in Rotterdam. Dan kun je maar beter de architect en zijn ‘intellectuele eigendom’ respectvol benaderen en vragen of hij zijn slechte gebouw van twintig jaar geleden alsjeblieft voor goed geld nu eindelijk eens fatsoenlijk zou willen maken.
Begrijpelijk. Maar toch raar. De architect is aangenomen zonder dat er nog maar iets van een voorlopig ontwerp beschikbaar is. Er is een programma van eisen en er is nu een architect. En we moeten maar vertrouwen dat dat goedkomt.
Een soort slagroomklodder
Boven dit artikel staat een tekening, een zogenaamde 'render’, van een ander ontwerp van UNStudio. Het Van der Valk Hotel in Eindhoven, een rechthoekige doos, had meer ruimte nodig, een andere indeling, een grote zaal, een andere entree. En het mocht iets iconisch worden. Van Berkel en zijn bedrijf komen met dit: een soort slagroomklodder bovenop die rechte doos.
Ik hoop heel erg dat er een begeleidingscommissie wordt ingesteld die, wat UNStudio gaat voorleggen, met een deskundige blik en eshtetisch gevoel gaat beoordelen. Een commissie die niet bang is om Ben een paar keer terug te sturen naar het tekenbord als de eerste klodders niet bevallen. We gaan het zien.
