Tussen neus en lippen ethiek: Alien: Romulus vs. Un silence

Ik was wat beduusd na de afloop van Alien: Romulus van Fede Álvarez, nummer zeven uit de sciencefictionhorror-reeks, die met de eersteling Alien in 1979, in de regie van Ridley Scott, een verpletterende indruk achterliet. En dat lichtelijk verstoord gevoel had te maken met de halfslachtige wijze waarop twee ethische dilemma’s werden aangetikt.

Eerst een noodzakelijke schets vooraf: Alien: Romulus (te zien in Pathé en Vue) speelt zich af in het jaar 2142 als er volop ruimtekolonisatie heeft plaatsgevonden. De hoofdpersonages bevinden zich op de kolonie Jackson, gerund door de machtige Weyland-Yutani corporatie. Op Jackson dringt geen zonlicht door en veel mensen sterven op relatief vroege leeftijd. Directeur Weyland is jaren eerder een project begonnen om een ‘perfect organisme’ te kweken, ‘leven in zijn zuiverste vorm’, om de mens minder kwetsbaar te maken, maar het voor onderzoek bestemde ruimteschip zweeft doelloos rond, zonder levende bemanning.

Aan het begin van Alien: Romulus meent de tiener Rain Carradine dat ze genoeg uren heeft gedraaid als boerin, en dat ze voor een reisvergunning naar de planeet Yvaga in aanmerking komt. Contractvoorwaarden blijken eenzijdig veranderd: Rain zal nog zo’n vijf of zes jaar in de mijnen met zijn giftige dampen moeten werken. Vrienden benaderen haar vlak daarop voor een stiekeme tocht omdat ze een verlaten ruimteschip in een baan rondom Jackson hebben ontdekt.

De jongeren willen ontsnappen naar Yvaga maar om kans van slagen te hebben moet een ‘synthetic’ met hen meereizen. Rains onechte ‘broer’ Andy is zo’n ‘synthetic’. Hij oogt menselijk, maar is uitgerust met een module in zijn nek. Als androïde heeft Andy bovenmenselijke krachten: we zullen zien hoe hij tal van doorgangen kan openen en, indien nodig, ook weer kan sluiten.

Synthetics zijn ontworpen om mensen te ondersteunen. Aanvankelijk was Andy kaduuk, maar Rains inmiddels overleden vader had hem opgeknapt en hem via een chip geladen met de onwrikbare richtlijn om goed voor Rain te zorgen. Verder heeft Andy voor elke gelegenheid flauwe woordgrappen paraat, eens het handelsmerk van Rains vader.

Ethisch dilemma

Wat is nu het eerste ethische dilemma? De jongeren vinden in het verlaten ruimteschip het half vergane, door een chemisch lek aangetaste lichaam van een synthetic die mee was op de oorspronkelijke missie. Omdat Andy een cruciale deur niet kan openen, haalt Rain de module uit de nek van de kapotte synthetic en laat diens chip in de nek van Andy transplanteren. Andy krijgt een AI upgrade waarna hij de deur inderdaad kan openen. Vervolgens activeren de jongeren die originele synthetic, ‘Rook’, om nuttige informatie te verzamelen.

In een onderonsje zal Rook aan Andy vertellen dat deze nu een andere richtlijn heeft gekregen, omdat de code nu is overgeschreven. Andy zal nu dienstbaar zijn aan de missie van Weyland-Yutani. Uiterlijk is er niets veranderd aan Andy. Het schijfje in zijn nek bepaalt wie of wat hij dient. Van buitenaf kun je niet beoordelen of hij Rain ter wille is of een verderfelijk bedrijf.

De verandering begint de dan nog levende jongeren pas te dagen op het moment dat ‘Andy’ (noemen jullie mij ‘Andy’? ik ben ‘ND255’) weigert om een deur voor Kay te openen, omdat dit niet in het belang van de missie van Weyland-Yutani is. Hoezeer Rain haar ‘broer’ ook smeekt, hij doet het niet. Zij snapt dan dat die eerder geplaatste chip verwijderd moet worden. Is dat eenmaal gebeurd, dan is hij weer ‘Andy’ en verklaart hij dat zijn opdracht is om Rain te helpen. Zij corrigeert dat tot: om ‘ons’ te helpen.

Afhankelijkheid aan tech-bedrijven

Dat ‘Andy’s’ dienstbaarheid aan Rain was verwisseld voor onderwerping aan een bedrijf heeft natuurlijk een equivalent met ons heden. Via onze telefoon zijn wij meer dan ooit afhankelijk geworden van machtige tech-bedrijven. Ik was wat beduusd omdat dit thema van onderwerping zo onderhuids behandeld werd. Het is niet meer dan een zijpad te midden van actierijke gebeurtenissen. De jongeren in Alien: Romulus zijn allerminst geschokt en denken alleen: kijken of we de boel kunnen resetten. Maakt dat Alien: Romulus niet tot een cynische film? Ach joh, wie maalt er nu (of in de toekomst) nog om de menselijke afhankelijkheid van google, X, Meta, et cetera? Alsof de film tot ons zegt: het is toch een al lang gepasseerd station om je nog druk te maken over de dominantie van tech-bedrijven en hun exploitatie van AI. Gewoon bedenken hoe je uit die dominantie nog een voordeel kunt halen.

Deze wrangheid in het verhaal – (digitale) manipulatie is inherent aan kapitalisme – vindt zijn analogie in een ‘cynische, kwalijke keuze’ (aldus Alex Mazereeuw in de Volkskrant) waar het de ‘casting’ betreft. In de eerste Alien speelde Ian Holm Ash, de androïde op het ruimteschip dat volgens protocollen van Weyland-Yutani opereerde. Hier wordt Rook opnieuw vertolkt door Holm via deepfaketechnologie (Holm zelf is al overleden in 2020).

Acteursstaking

Mazereeuw merkt op dat deze ‘onvergeeflijke ingreep’ een ‘gevaarlijk precedent schept.’ Hij doelt ongetwijfeld op de langdurige acteursstaking van maar liefst 118 dagen in 2023 die onder meer als inzet had dat acteurs vreesden dat studio’s hen veelvuldig, uit kostenoverwegingen, zouden vervangen door AI. Hun professie dreigt te worden uitgehold, zo luidde de grief van de stakende acteurs. Onder het mom van een toekomstfantasie presenteert Alien: Romulus het als gerechtvaardigd dat een inmiddels overleden acteur tot leven wordt gewekt. Alsof Alvarez’ film tot ons zegt: ach, dat hele verzet van vorig jaar is een achterhoedegevecht; dit is de toekomst, wen er maar aan.

In diverse recensies wordt Alien: Romulus omschreven als een remix van de ‘greatest hits’ uit de zes vorige films uit de reeks. Die halfslachtige wijze waarop ethische dilemma’s worden opgediend, hielpen niet om door de film beroerd te worden. Ik onderging de film wat apathisch; als bij een coverband die nummers vertolkt van een eens succesvolle artiest of band. Knap hoor, denk je dan, maar het blijft een aftreksel, aangelengd met een dosis cynisme.

Publieksvriendelijk

Een paar weken geleden schreef ik dat de film Maxxxine van Ti West mij zo beviel, omdat die aanhaakte bij een wat schimmig sub-genre uit de jaren tachtig zonder dat hij zich beter wilde voordoen als die B-films van voorheen. Maar wie een nieuwe titel aan de Alien-reeks toevoegt, schaart zich in een andere divisie. Dan liften de makers automatisch mee op de iconische status van de titel. Bij dit zevende deel lijken ze gedacht te hebben: als we nu de reeks de nodige eer betonen middels allerhande verwijzingen, dan strijken we niemand tegen de haren in. Bovendien was Scotts Alien indertijd zo onbehaaglijk vanwege een afwisseling tussen stilte en geluid, tussen kalme, alledaags ogende scènes en plotse gruwel, maar in Alien: Romulus is alles opgehangen aan een te gelijkmatig tempo. Door die veilige, publieksvriendelijke aanpak zijn de scherpe kantjes te zeer afgevlakt.

Dan geef ik de voorkeur aan een film als Un silence van de Belg Joachim Lafosse (te zien in LUX). Met zijn wat trekkerige tempo en wat onrustige vertelstructuur was die zeker niet feilloos, maar Un silence diepte een ethisch dilemma ten volle uit. Moet je een familiegeheim maar blijven wegstoppen op het risico af dat het bij ontdekking flink gaat etteren? Bij de wereldpremière van Lafosses film vorig jaar op het filmfestival van San Sebastian schreef Ted Chiaradia voor Ugenda: ‘Een beklemmend en indringend portret van een bourgeois gezin (…). Rotting in het gezin, rotting in maatschappij en dat meer dan vijfentwintig jaar na de affaire Dutroux. Men doet er in België nog graag het zwijgen toe – schuldig land.’ Liever zo’n confronterende film over de gevolgen van verzwijgen dan de wat laffe strategie om dilemma’s rondom AI wel aan te raken, maar onder het tapijt te vegen. Dat is ook weer een vorm van zwijgen.