De stem van het zuiden; graven naar de oorsprong

Met regelmaat schrijft onze columnist en hoofdredacteur Ted Chiaradia een stukje over wat hem bezighoudt op cultureel gebied, wat hij meemaakt, wat hij vindt of – zoals in dit geval – over Cultura Nova in Heerlen, Frans Timmermans en over de Kunstnacht.

‘In Heerlen graven inwoners diepe kuilen in hun achtertuin, op zoek naar Romeinse resten’, las ik laatst in de Volkskrant. Het ging over een interessant project waarbij inwoners door het beschikbaar stellen van een stukje tuin in contact kwamen met hun rijke historische verleden en archeologen een inkijkje hadden op een plek die normaal gesproken niet toegankelijk voor ze is.

Laats was ook ik in die stad, niet om in een tuin te scheppen maar voor de cultuur tijdens het bijzondere festival Cultura Nova en kwam zo in aanraking met mijn eigen geschiedenis.Als eerste spoedde ik mij naar café De Pels aan het Pancratiusplein van waaruit Frans Timmermans zijn belangrijke politieke boodschappen verkondigt. Een bedevaartsoord voor progressief Nederland zou je denken, deze broedplaats. Echter, niemand te zien in het café of op het terras, helemaal leeg.

Frans Timmermans via zijn X-account

Eigenlijk is de hele stad leeg; Heerlen krimpstad, Heerlen antistad. Nooit zie je er mensen in het straatbeeld, hoogstens een paar schimmen. Op het eerste gezicht heeft die leegstand iets tragisch, nergens gaat het sociaal, economisch en qua levensverwachting zo slecht als in die voormalige mijnstreek.

Maar een nadere inkijk laat ook iets positiefs zien, iets revitaliserend. Door de leegstand ontstaan er kansen en mogelijkheden voor jonge creatieve makers; kleine bedrijfjes en beginnende start ups in lege winkelpanden, culturele gezelschappen die zich in lege bankgebouwen huisvesten, bloeiende street art, urban vibes en overal de mooiste murals. Zo heeft de krimp, de leegstand hier ook zijn positieve keerzijde. Kansen en mogelijkheden te over voor de creatieve sector, voor echte broedplaatsen. Terwijl in onze Karelstad iedere open ruimte wordt volgestouwd met appartementen en alsof het nog niet genoeg is, worden de laatste lege plekjes die nog restten geconfisqueerd door handige jongens voor nog meer terras.

Dan het Schouwburgplein in Heerlen, net Alexanderplatz van vlak na de val van de Berlijnse Muur; leeg. Daardoor is er alle ruimte voor een ontpoppende creatieve sector, voor de experimenteerlust van jonge makers en de zoektocht naar vernieuwing. Logisch dat een festival als Cultura Nova hier goed kan gedijen. Voor de 32^ste keer alweer, dit internationale festival met een tegendraadse programmering van beeldend theater, circus, muziek, installaties, beeldende kunst, gesproken woord en verdieping.

street art in Heerlen via site Cultura Nova

Deze editie aandacht voor hedendaagse muziek op bijzondere plekken. In Opus voor een Fietsenstalling onderzoekt Matthijs Leeuwis de eigen klank en de sfeer van de fietsenstalling samen met het stemgeluid van twee zangers en elektronica. Alles vloeit wonderwel samen tot een ‘nieuwe stem’, die een bijna sacrale ervaring oproept, tijdloos.

Meer hemelse sferen waren er in de kapel van het Savelbergklooster; geluidskunstenaar Hans van Koolwijk bediende meerdere fluiten tegelijk in zijn installatie Bambuso Sonore.

Hermetisch, haast deconstructief theater was er van Nina Willems in Litanie van een Terugkeer. Zeker niet het beste theaterstuk maar wel een meer dan interessant experiment, waarbij de digitale technologie AI wordt gebruikt om de stem van de in 2012 overleden acteur Jeroen Willems na te bootsen; je ziet hem als het ware langzaam op computerbeelden herleven, zo waarheidsgetrouw dat het eng wordt. De realisatie dat we niet ver meer verwijderd zijn van een geheel door AI gestuurde werkelijkheid, om kippenvel van te krijgen. Ik heb het niet voor het zeggen, maar een absolute aanrader voor het volgende InScience Festival in Nijmegen.  

Het hoogtepunt van het festival was zonder meer Great Apes of the West Coast, een visuele, muzikale en lyrische solovoorstelling over herbeginnen, herontdekken en herinneren door Princess Isatu Hassan Bangura. Het verhaal over de reis van haar geboorteland Sierra Leone naar Nederland in een liefdesbrief aan haar familie, roots en volk. Als performancekunstenares deelt ze haar persoonlijke geschiedenis in een poging een mogelijke toekomst voor te stellen, in een speciaal door haar gecreëerde podiumtaal, waarbij West-Afrikaanse en West-Europese kunstvormen samensmelten. Zij is hiermee in staat de oerkrachten van haar zijn op te roepen. ‘As I walk through the valley of the shadow of death’. Een theatrale mokerslag!

Op dit moment is identiteitspolitiek een terugkerend thema binnen de kunsten, zeker in het theater. Wie ben ik? Waar kom ik vandaan? Wat is mijn oorsprong? In Great Apes of the West Coast wordt het zo overtuigend gedaan, zo meesterlijk, dat het daarmee welhaast al het andere theater in de schaduw stelt.

De Engeltalige voorstelling in een coproductie van VIA Zuid en Likenminds waarin Isatu zelf verantwoordelijk is voor concept, tekst en regie. Een groot talent, deze 25-jarige Princess Isatu, al onder de hoede genomen door NTGent. Een absolute aanrader, in het najaar te zien in Rotterdam en Amsterdam en hopelijk later in het seizoen 2024 op meer plekken in ons land. En laten we schreeuwen, onze stem verheffen voor deze performance, zodat-ie ook in Nijmegen te zien zal zijn.

Terloops kwam ik daar in het zuiden ook nog op een congres van het Nederlands Theaterfestival terecht. Meer cultuurgeld voor het Zuiden, dat was de algehele strekking. Sowieso meer geld voor de Kunsten! “Eén miljard zelfs,” riep een optimist, “dan hebben we vast minder nodig voor de gezondheidszorg.” Pikant, zo’n boute stelling in een stad waar net het ziekenhuis dreigt met sluiting.

Desalniettemin, de stem hebben we zeer zeker nodig voor het behoud van de kunsten, de stem voor nu en de stem voor morgen! Want instellingen staan al onder water, bezuinigingen dreigen en veel in deze sector dreigt om te vallen. Kunst en cultuur is een eerste levensbehoefte, laten we het daar maar op houden. Kunst behoort bij dat inmiddels vreselijke uitgebeende woord bestaanszekerheid. Zonder kunst geen leven, zonder kunst geen overleven. Beter kon Great Apes of the West Coast dat niet verbeelden.

In het recente pleidooi van Kunsten ’92 staat nadrukkelijk dat Kunst en Cultuur de sleutel biedt voor het vormgeven van de toekomst: Omdenken, openheid, experimenteerlust, voorstellingsvermogen en maakkracht, dat hebben we nu en morgen nodig.

En klinkt in Nijmegen ook een oerkreet voor de kunsten? Zaterdag bij de Kunstnacht wellicht. Veel ruimte voor ‘dansen, huilen, huiveren, miauwen, schateren en schreeuwen’ las ik ergens en vast nog veel meer. Of een echte oerschreeuw komt uit de bodem van Nimma? Ben er nog niet zeker van en als ik zondag met een kater wakker word, rest mij dan maar een ding, een diepe kuil graven. Om daarin te gaan liggen? Nee, om mijn oorsprong te zoeken. Wie ben ik, waar kom ik vandaan?