Napoleon – film schiet tekort ★★

Napoleon Bonaparte, keizer der Fransen, is een enigmatisch, historisch figuur. Hij wordt vaak als verdediging aangedragen voor de ‘grote mannen’-techniek van geschiedschrijving. Deze denkwijze over de geschiedenis houdt in dat de geschiedenis bepaald wordt door de groten der aarde, die immers de geopolitieke beslissingen maken.

Hegel, de grootste filosoof van de negentiende eeuw, zag Napoleon op een van diens veldtochten langs zijn woonplek rijden. Hij schreef hierover: ‘De keizer – deze wereldziel –, ik zag hem door de stad rijden om zijn troepen te inspecteren. Het is fantastisch om een mens te zien die geconcentreerd in één punt, zittend op zijn paard, zich uitstrekt over de hele wereld en die regeert.’ Hegel geloofde duidelijk dat Napoleon een ‘grote man’ was die de wereld naar zijn hand kon zetten. Tegenwoordig denken geschiedschrijvers anders over de ‘grote mannen’. Als we onze focus op hen richten, verliezen we de macro-economische processen uit het oog die juist zo belangrijk zijn voor de loop van de geschiedenis. Als je alleen naar grote mannen kijkt, zie je het normale volk over het hoofd. Ondanks hun anonimiteit hebben juist zij misschien wel de grootste invloed op de loop van de geschiedenis. Iedereen is een product van zijn tijd en moet dealen met de historische omstandigheden in de wereld om zich heen. Dat gold ook voor Napoleon. Zoals Marx ooit schreef: ‘Mensen maken hun eigen geschiedenis, maar doen dat niet onder hun eigen omstandigheden’.

Debat over ‘grote mannen’-geschiedenis

Dit debat over de ‘grote mannen’ van de geschiedenis vormde een deel van de Radboud Reflects-lezing die voorafging aan de film. Radboud Reflects organiseert dikwijls ‘film en gesprek’-avonden waar experts worden uitgenodigd om context te geven bij een nieuwe film. Ditmaal spraken cultuurhistoricus Lotte Jensen en directeur van Radboud Erfgoed Johan Oosterman. Oosterman bracht nog enkele artefacten mee die in aanraking zijn geweest met Napoleon. Zo waren er brieven met zijn handtekening eronder. Het programma van Radboud Reflects was een welkome inleiding die de film historische context gaf en de geschiedenis dichterbij liet komen. De ‘film en gesprek’-avonden van Radboud Reflects zijn een welkome toevoeging aan een filmuitje, helaas kunnen we niet hetzelfde zeggen over de film van Ridley Scott.   

Scott’s Napoleon tracht ons het leven van de keizer te laten zien vanaf het moment dat hij van de École Militaire afkomt, tot het moment dat hij in ballingschap op Sint Helena sterft. Dit beslaat zesendertig jaar van het leven van een man die een van de meest gebeurtenisvolle politieke, en militaire carrières uit de geschiedenis van Europa had. Met een runtime van 2 uur en 38 minuten is de film niet kort, maar ook zeker niet lang genoeg om het verhaal van Napoleon recht te doen. Het centrum van de film is de turbulente relatie tussen Napoleon en zijn keizerin Josephine. Scènes tussen Josephine en Napoleon worden afgewisseld met scènes van Napoleons veldtochten en de politieke situatie in zijn keizerrijk. 

Film minder geslaagd

Uiteindelijk slaagt de film er niet in om ook maar een van deze lijnen goed uit te werken. De veldtochten van Napoleon worden vanwege tijdgebrek afgeraffeld. Dit leidt tot frustrerende gaten in Napoleons verhaal. We krijgen bijvoorbeeld niet de eerste Italiaanse campagne te zien, wat Napoleon immers alom bekend maakte. Ook wordt met geen woord gerept over de slag bij Leipzig, die leidde tot de eerste ballingschap van Napoleon. Historische accuraatheid moet niet een doel op zich zijn, maar wanneer een film zo veel schrapt uit een fascinerende carrière zoals die van Napoleon, zie ik alleen maar verspild potentieel. Scott’s antwoord op kritiek van historici was een nieuwe vraag: “Was je er zelf bij? Hoe weet jij wat er allemaal gebeurd is?”. Met zo’n instelling kan je beter geen historische films maken.

Bovendien krijgen we geen goed beeld van de relatie tussen Napoleon en Josephine. Joaquin Phoenix speelt de keizer als een afgesloten, bijna emotieloos genie dat nauwelijks contact kan maken met de mensen om zich heen. Wanneer we Napoleon en Josephine bij elkaar op het scherm zien, vragen we ons vooral af; ‘wat ziet ze in hem?’. Waar is de charismatische Napoleon die iedere militaire, politieke en persoonlijke situatie slim naar zijn hand wist te zetten? Phoenix’ Napoleon laat veel te wensen over. Vanessa Kirby, die Josephine speelt, komt er beter vanaf. Hoewel ze weinig uit haar tegenspeler krijgt om op in te spelen, weet ze toch een interessante Josephine neer te zetten. We vragen ons continu af of ze enkel bij hem is voor zijn positie of ook omdat ze van hem houdt. 

Spektakel van veldslagen

Een van de betere punten van de film is het spektakel van de slagen die we te zien krijgen. Cinematografisch laat Scott nogmaals zien dat dit niet zijn eerste historische epic is. De slagen die we zien, verlopen niet helemaal zoals in werkelijkheid gebeurd. Toch kan ik er nog van genieten om een hoog-budgetversie van tenminste iets van Napoleons slagen te zien. Ook heeft de film een indrukwekkend oog voor detail wanneer het aankomt op kostuum en setdecoratie. Er is weinig CGI gebruikt, wat het spektakel alleen maar indrukwekkender maakt. Het gros van de soldaatjes die je op het scherm ziet waren dus echte acteurs waardoor de slagen realistisch aanvoelen. 

Tot slot

Uiteindelijk vond ik Napoleon een teleurstelling. Ondanks mijn eigen fascinatie met Napoleon en zijn tijdperk kan ik de film niet aanbevelen aan fans van geschiedenis of romance. Er zijn betere relatiedrama’s en betere historische epics te vinden. De filmavonden van Radboud Reflects zijn daarentegen beslist aan te bevelen.