Bellocchio’s 'Rapito' – filmrecensie ★★★★☆

Hier weer een bijdrage van onze man in Brussel, Freddy Sartor. Hoewel zijn stad door de boerenprotesten al wekenlang in brand staat, weet hij toch telkens de cinema nog te bereiken, voor ons maar natuurlijk ook voor zijn eigen plezier. Deze keer zijn driesterrenrecensie over Rapito, de meest recente film van Marco Bellocchio.

1858. Op bevel van paus Pius IX wordt een katholiek gedoopt jongetje weggehaald uit een Joods gezin in Bologna. Dat is het uitgangspunt van Rapito, de jongste film van de Italiaanse filmer Marco Bellocchio – momenteel in de bioscoop.

Gekidnapt

23 juni 1858, Bologna. De hoofdstad van de Italiaanse regio Emilia-Romagna, valt onder de Kerkelijke Staat (of Pauselijke Staat), het gebied waarover de Paus toen wereldlijke macht uitoefende. 

Soldaten van de Paus melden zich ten huize van de kroostrijke Joodse familie Mortara. Er zijn negen kinderen. De soldaten zijn op zoek naar Edgardo, bijna zeven jaar. Manu militari wordt het jongetje ineens meegenomen, bruut weggerukt uit zijn Joodse omgeving – gekidnapt zeg maar – naar Rome. Daar wordt hij in ‘het huis voor doopleerlingen’ ondergebracht. 

Gedoopt

Reden voor de brutale ontvoering? Edgardo zou kort na de geboorte zijn gedoopt! Via via was dat de Romeinse Inquisitie ter ore gekomen. Vandaar het ingrijpen op bevel van Paus Pius IX.

Toen Edgardo als baby zwaar ziek bleek, had de katholieke dienstmeid Edgardo gedoopt – de meeste Joodse families hadden een katholiek meisje in dienst, want zij mochten werken op sabbatsdag. Mocht hij sterven, dan zou hij als gedoopt kind niet in het voorgeborchte maar in de hemel terechtkomen. In geval van nood mag iedereen dopen! De meid deed dat dus te goeder trouw. 

Volgens het canonieke recht heeft een gedoopte recht op een katholieke opvoeding. Vandaar het weghalen van Edgardo uit de Joodse gemeenschap.

Het geval Edgardo, lang geen op zichzelf staan geval, alarmeerde niet alleen de plaatselijke Joodse gemeenschappen. De ontvoering deed ook stof opwaaien in Frankrijk, in Engeland tot zelfs in de VS toe. Maar elke tussenkomst bleek tevergeefs. De enige toegeving die wordt gedaan, is dat vader Momolo zijn zoon mag bezoeken. Hem wacht evenwel een kille ontvangst. De wanhopige vader: “Hij reageert niet meer spontaan!”

Edgardo mag pas naar huis terug als het hele gezin zich bekeert.

Risorgimento

Wanneer een broer Edgardo wil bevrijden tijdens het Risorgimento (herrijzenis), het Italiaanse streven naar politieke eenwording, weigert Edgardo mee te gaan. Hij bijt zijn broer toe: “Het doopsel heeft me gered!”

Het is inmiddels 1870 geworden, en de (wereldlijke) macht van de Paus Pius is sinds 1861 alsmaar kleiner geworden en zal voortaan beperkt blijven tot Vaticaanstad.

Pater Pio

Edgardo is nu Pater Pio Edgardo. Hij ontpopt zich tot een gevierd prediker. Aan het eind van WO I leeft hij in het Belgische Brouhay, in het klooster van de Reguliere Kanunniken van Lateranen, de orde waar hij toe behoort. In 1940, aan de vooravond van WO II, overlijdt hij in Bressoux (Luik).

Historisch fresco 

De 83-jarige regisseur Marco Bellocchio, Romein van geboorte, heeft zich altijd al verdiept in de recente Italiaanse geschiedenis. Vorig jaar nog maakte hij met Esterno notte een miniserie over de ontvoering en moord op de christendemocratische politicus Aldo Moro in 1978 door de Rode Brigades. 

In Rapito, zijn achtentwintigste film, klaagt Bellocchio het rabiate machtsmisbruik van Paus Pius IX aan. Bellocchio’s verontwaardiging zit vooral in de muziek, meer dan in de rijkelijk aangeklede beeldtaal.

Sleutelscène van Rapito is wanneer Edgardo droomt dat hij voor een reusachtig beeld van de gekruisigde Christus staat. Hij haalt de nagels uit Jezus’ handen en voeten, waardoor de bevrijde Christus van het kruis kan komen om in vrede weg te wandelen. Edgardo droomt dat hij Christus, een ten onrechte tot de dood veroordeelde, zijn vrijheid teruggeeft – nota bene een mishandelde Jood. Daar komen de twee in elkaar vervlochten religies samen: het joodse geloof en het christendom! Tot diep in de 19de eeuw leefde in de Katholieke Kerk de overtuiging dat het de Joden waren die Christus hadden gedood.

Bellocchio schildert met deze film trefzeker een historisch fresco over de lange arm van de katholieke kerk.